Δέκα χρόνια μετά. Αν ήταν πίνακας, θα μπορούσε να ήταν κόπια του περίφημου έργου «Η προδοσία των εικόνων», του Ρενέ Μαγκρίτ: «Αυτό δεν είναι ένα δημοψήφισμα». Ας μην μπλέξουμε καλύτερα με περίτεχνη εμβάθυνση και περισπούδαστες αναλύσεις. Ας πάμε με τα απλά διδάγματα της κοινής λογικής. Το πρώτο και βασικότερο: Το ερώτημα σε ένα δημοψήφισμα πρέπει να είναι ευσύνοπτο, σαφές και κατανοητό από τον μέσο πολίτη. Ας πούμε από αυτόν που έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά εδώ. Ρωτήστε έναν γνωστό σας, έναν συγγενή, έναν φίλο, έναν άγνωστο τυχαία στον δρόμο, τον ίδιο σας τον εαυτό: Ποιο ήταν το ερώτημα του δημοψηφίσματος το 2015; Δεν πρέπει να υπάρχει ούτε ένας Έλληνας που να το θυμάται ολόκληρο και ελάχιστοι που να θυμούνται τη διατύπωση, έστω στο μεγαλύτερο μέρος του.
Πάμε τώρα και στα υπόλοιπα. Το δημοψήφισμα δεν είναι νόμος, για να εξειδικευθεί με υπουργικές αποφάσεις, προεδρικά διατάγματα και εγκυκλίους. Το αποτέλεσμά του πρέπει να μην αφήνει περιθώρια, ούτε για παρερμηνείες ούτε για αμφισβητήσεις. Η πρόσφατη ιστορία προσφέρει πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το 1974, αν ψήφιζε η πλειοψηφία βασιλευόμενη δημοκρατία, είχε την επόμενη ημέρα ως αρχηγό του ελληνικού κράτους τον βασιλιά. Αν ψήφιζε αβασίλευτη -όπως και έκανε – είχε Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Απλά, ξεκάθαρα πράγματα.
Το 2016, οι Βρετανοί είχαν μπροστά τους ένα ψηφοδέλτιο που έγραφε: «Πρέπει το Ηνωμένο Βασίλειο να παραμείνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή να φύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση;». Αν επικρατούσε το «ναι», παρέμενε η χώρα τους στην ΕΕ. Επικράτησε το «όχι» και αποχώρησε. Εύληπτο ερώτημα, καθαρό αποτέλεσμα.
Το 2015, αν οι Έλληνες είχαν ψηφίσει «ναι», θεωρητικά η τελευταία πρόταση των «θεσμών» (η μετονομασία της τρόικας) θα εξειδικευόταν σε ένα νέο μνημόνιο που θα ψήφιζε η Βουλή. Με το «όχι» τι γινόταν; Ξεκινούσε η διαπραγμάτευση από την αρχή; Και αφού ο λαός είχε εκφραστεί αρνητικά για την πρόταση των «θεσμών», δεν θα έπρεπε η νέα πρόταση να περάσει και πάλι από την κρίση του; Η αλήθεια είναι πως ουδείς μπορούσε να πει με σιγουριά πού ακριβώς οδηγούσε το «όχι». Γι’ αυτό ακριβώς και κάθε βουλευτής, κάθε πολιτικός, κάθε αναλυτής, κάθε πολίτης εν τέλει που το προτιμούσε ως απάντηση, έδωσε προκαταβολικά τη δική του ερμηνεία και το έντυσε με την «απόχρωση» που προτιμούσε ο ίδιος.
Και εδώ οδηγούμαστε στο ακόμα πιο ενδιαφέρον της αναμφίβολα ιστορικής εκείνης ημέρας: Το «σχέδιο συμφωνίας» που αναφέρεται στο ερώτημα του δημοψηφίσματος, δεν υπήρχε. Το είχαν αποσύρει οι «θεσμοί». «Ο Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος ανήκει στους φίλους μου, έθεσε ένα ερώτημα στο δημοψήφισμα, που δεν ετίθετο εκείνη τη στιγμή ως τέτοιο. Η τελευταία πρόταση της ΕΕ προς την ελληνική πλευρά δεν αφορούσε πλέον το θέμα του δημοψηφίσματος και οι προειδοποιήσεις μου αφορούσαν ακριβώς σε αυτό», έλεγε αργότερα ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Το είχε πει άλλωστε ο ίδιος τη μεθεπόμενη του δημοψηφίσματος από το Στρασβούργο: «Στον ελληνικό λαό τέθηκε ένα ερώτημα για κάτι ανύπαρκτο». Οι πολίτες κλήθηκαν να ψηφίσουν πάνω σε μία πρόταση που δεν βρισκόταν πια στο τραπέζι. Σουρεαλισμός που θα ζήλευε και ο Μαγκρίτ!
Ακόμα και αν ήταν όμως εν ισχύ η πρόταση, θα ήταν αδύνατο για έναν μέσο πολίτη να τη μελετήσει ώστε να διαμορφώσει άποψη. Μιλάμε για δύο κείμενα δεκάδων σελίδων, με σύνθετες έννοιες και παραμέτρους, που άγγιζαν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Από το βραδινό διάγγελμα του τότε πρωθυπουργού, Αλέξη Τσίπρα, με το οποίο ανακοίνωσε το δημοψήφισμα, μέχρι το πρωινό που άνοιξαν οι κάλπες, μεσολάβησαν μόλις οκτώ ημέρες. Χρόνος απελπιστικά μικρός για να μπορέσει οποιοσδήποτε να σχηματίσει μια στοιχειωδώς τεκμηριωμένη άποψη για το τι ακριβώς περιείχαν τα έγγραφα αυτά, τα οποία καλείτο διά της ψήφου του να τα αποδεχθεί ή να τα απορρίψει.
Ο γενικός γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης δήλωσε πριν από τη διεξαγωγή του ότι το δημοψήφισμα δεν πληρούσε τα διεθνή πρότυπα, που ορίζουν πως ένα δημοψήφισμα πρέπει να διεξαχθεί με ειδοποίηση τουλάχιστον δύο εβδομάδων, προκειμένου να δοθεί επαρκής χρόνος για συζήτηση, με σαφές ερώτημα προς τον λαό και με την παρουσία διεθνών παρατηρητών στην ψηφοφορία. Και ακόμα δεν είχε μάλλον πληροφορηθεί το πρωτοφανές, ότι στο ψηφοδέλτιο το «όχι» προηγείτο ως επιλογή του «ναι»…
Το επόμενο κιόλας πρωί του θριαμβευτικού «όχι», ο Αλέξης Τσίπρας απομάκρυνε τον «στρατηγό» του θριάμβου, τον Γιάννη Βαρουφάκη. Η αρχή της λεγόμενης κωλοτούμπας είχε ήδη γίνει. Τα υπόλοιπα ανήκουν πλέον στην Ιστορία.
Εφημερίδα Απογευματινή
