Ένα μοναδικό, γενικό εμβόλιο που προστατεύει από τη γρίπη ενδέχεται να βρίσκεται ένα βήμα πιο κοντά στην κυκλοφορία. Το εμβόλιο-ορόσημο λειτουργεί στοχεύοντας μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στο εσωτερικό των περισσότερων στελεχών του ιού, γεγονός που ξεπερνά έναν σημαντικό περιορισμό των υπαρχόντων εμβολίων για τη γρίπη, τα οποία στοχεύουν πρωτεΐνες στην επιφάνεια του ιού που μεταλλάσσονται τακτικά, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά τους και καθιστώντας αναγκαία τη χορήγηση νέου εμβολίου κάθε χρόνο.
Έπειτα από προκαταρκτικές μελέτες που έδειξαν ότι το νέο εμβόλιο OVX836 μπορεί να προκαλέσει ισχυρή ανοσολογική αντίδραση, τώρα θα δοκιμαστεί σε χιλιάδες άτομα. Η ανάγκη δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη στην παρούσα χρονική στιγμή.
Η γρίπη, η οποία σκοτώνει έως και 25.000 άτομα ετησίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, γεμίζει τα νοσοκομεία σε όλη τη χώρα, με τις τρέχουσες εισαγωγές να ανέρχονται σε περίπου 1.700 την ημέρα, αύξηση 56% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι, σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) της Αγγλίας.
Ο ιός προκαλεί ξαφνικό υψηλό πυρετό, βήχα, πονόλαιμο, μυϊκούς πόνους, πονοκεφάλους και υπερβολική κόπωση. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία.
Το NHS προσφέρει ετήσια εμβόλια κατά της γρίπης σε ηλικιωμένους, έγκυες γυναίκες, μικρά παιδιά και άτομα με χρόνιες παθήσεις καθώς και σε εργαζόμενους στον τομέα της Υγείας, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή.
Κάθε χρόνο
Επί του παρόντος τα εμβόλια κατά της γρίπης πρέπει να παρασκευάζονται κάθε χρόνο ώστε να αντιστοιχούν στα στελέχη του ιού που οι επιστήμονες θεωρούν ότι θα εξαπλωθούν περαιτέρω. Το συμπέρασμά μας βασίζεται στην παρατήρηση των προτύπων της γρίπης σε άλλα μέρη του κόσμου. Η διαδικασία πρέπει να γίνει μήνες νωρίτερα ώστε να υπάρχει αρκετός χρόνος για την παραγωγή επαρκούς ποσότητας εμβολίων.
Όμως, οι επιστήμονες δεν κάνουν πάντα σωστή επιλογή. Το 2014-15, για παράδειγμα, το εμβόλιο αποδείχθηκε αποτελεσματικό μόνο κατά 3% στην πρόληψη των κρουσμάτων γρίπης, επειδή τα στελέχη που περιείχε το εμβόλιο ήταν εντελώς διαφορετικά από αυτά που κυκλοφορούσαν.
Μέρος του προβλήματος είναι ότι τα υπάρχοντα εμβόλια στοχεύουν τη μικροσκοπική πρωτεΐνη «ακίδα» στην επιφάνεια του ιού της γρίπης – το στοιχείο που χρησιμοποιεί για να προσκολληθεί στα κύτταρά μας. Ωστόσο, αυτές οι ακίδες μεταλλάσσονται συνεχώς με αποτέλεσμα να χρειάζονται νέα εμβόλια κάθε χρόνο.
Αλλάζει
Επιπλέον, η χρονική υστέρηση μεταξύ της παραγωγής και της περιόδου αιχμής της γρίπης σημαίνει ότι ο ιός που κυκλοφορεί μπορεί να αλλάξει τη σύνθεσή του σε τέτοιο βαθμό ώστε να καταστήσει το εμβόλιο πολύ λιγότερο αποτελεσματικό. Ακόμη και σε μια καλή χρονιά τα εμβόλια κατά της γρίπης προστατεύουν μόνο περίπου το ήμισυ των ατόμων που τα λαμβάνουν.
Το νέο εμβόλιο OVX836 θα μπορούσε να τερματίσει αυτή την τυχαία προσέγγιση για την παρασκευή ενός αποτελεσματικού εμβολίου και να αποτρέψει τις νοσηλείες και τους θανάτους. Στοχεύει μια πρωτεΐνη βαθιά μέσα στον ιό, που ονομάζεται νουκλεοπρωτεΐνη.
Αυτό το τμήμα δεν αλλάζει σχεδόν καθόλου μεταξύ των διαφθορών της γρίπης, γεγονός που καθιστά πολύ πιο δύσκολο για τη γρίπη να αποφύγει την ανοσία που προκαλεί το εμβόλιο.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «The Lancet Infectious Diseases» το 2023 διαπίστωσε ότι το εμβόλιο ενεργοποιούσε τις άμυνες του οργανισμού κατά της γρίπης ύστερα από μία μόνο δόση. Εκτός από την αύξηση των επιπέδων των αντισωμάτων, τα οποία αναγνωρίζουν τον ιό, διεγείρει την απελευθέρωση των Τ-κυττάρων, των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που καταστρέφουν τα μολυσμένα κύτταρα.
Δεδομένου ότι στοχεύει το τμήμα του ιού της γρίπης που δεν μεταλλάσσεται, αναμένεται ότι μία μόνο δόση θα παρέχει προστασία για όλη τη ζωή. Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές πόσο ακριβώς διαρκεί η προστασία αυτή.
Στη νέα δοκιμή περίπου 3.000 άτομα σε όλη την Ευρώπη θα λάβουν το εμβόλιο ή ένα εικονικό εμβόλιο. Αν η προσπάθεια στεφθεί με επιτυχία, θα μπορούσε να είναι διαθέσιμο στο Ηνωμένο Βασίλειο εντός πέντε ετών.
Ένα γενικό εμβόλιο κατά της γρίπης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το άγιο δισκοπότηρο της ιατρικής.
Χρήσιμο όπλο
Ο καθηγητής Άντριου Πόλαρντ, παιδίατρος και διευθυντής της Ομάδας Εμβολίων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, λέει: «Η νουκλεοπρωτεΐνη του ιού της γρίπης ενδέχεται να αποτελεί σημαντικό συστατικό των εμβολίων κατά της γρίπης και υπάρχει μικρή πιθανότητα να μεταβάλλεται κάθε χρόνο. Το γεγονός αυτό ενδεχομένως να οδηγούσε σε σταθερότερη προστασία».
Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα γενικό εμβόλιο κατά της γρίπης θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ένα χρήσιμο όπλο σε περίπτωση εμφάνισης ενός στελέχους που προκαλεί πανδημία γρίπης. «Σε αυτή την περίπτωση ένα γενικό εμβόλιο θα ήταν αποτελεσματικό έναντι οποιουδήποτε στελέχους που μπορεί να εμφανιστεί», προσθέτει.
Ωστόσο, ο καθηγητής Αντόλφο Γκαρσία-Σάστρε, ιολόγος στην Ιατρική Σχολή Icahn στο Mount Sinai της Νέας Υόρκης, δηλώνει ότι η τελειοποίηση ενός γενικού εμβολίου για τη γρίπη θα χρειαστεί χρόνια. «Απαιτούνται μακροχρόνιες και δαπανηρές κλινικές δοκιμές. Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις που βασίζονται σε διαφορετικούς ιικούς στόχους, αλλά δεν είναι σαφές αν θα παρέχουν την επιθυμητή προστασία, καθώς πρόκειται για ένα νέο πεδίο έρευνας».
Ένα από αυτά είναι το DeltaFLU, ένα εμβόλιο σε μορφή ρινικού σπρέι, που παρασκευάζεται από ιούς της γρίπης που έχουν γενετικά αποδυναμωθεί (με την αφαίρεση ενός γονιδίου που ονομάζεται NS1), ώστε να μην μπορούν να αναπαραχθούν σωστά μόλις εισέλθουν στον οργανισμό.
Το DeltaFLU έχει δοκιμαστεί σε τέσσερις πρώιμες δοκιμές, οι οποίες έδειξαν ότι παράγει ισχυρές αποκρίσεις αντισωμάτων και Τ-κυττάρων, αν και δεν είναι ακόμη γνωστό για πόσο χρονικό διάστημα παρέχει προστασία.
Οι επιστήμονες δοκιμάζουν επίσης εμβόλια που στοχεύουν τον άξονα της κύριας επιφανειακής πρωτεΐνης του ιού – το τμήμα που χρησιμοποιεί για να προσκολληθεί στα κύτταρα. Το στέλεχος του ιού μεταβάλλεται πολύ λιγότερο σε σχέση με την κορυφή (την ακίδα).
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature Medicine» το 2021 διαπίστωσε πως η εκπαίδευση του ανοσοποιητικού συστήματος να αναγνωρίζει αυτό το στέλεχος ενεργοποίησε αντισώματα που δρουν κατά διαφορετικών στελεχών της γρίπης.
Και στις ΗΠΑ οι επιστήμονες αναπτύσσουν ένα γενικό εμβόλιο γρίπης mRNA, χρησιμοποιώντας την ίδια τεχνολογία με πολλά εμβόλια COVID. Το εμβόλιο παρέχει ένα γενετικό σχέδιο στον οργανισμό ώστε να δημιουργήσει μια αβλαβή εκδοχή μιας πρωτεΐνης του ιού της γρίπης. Στη συνέχεια το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να την αναγνωρίσει και να προετοιμαστεί για να επιτεθεί στον πραγματικό ιό αν τον συναντήσει αργότερα.
Ο καθηγητής Γκαρσία-Σάστρε αναφέρει: «Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να αποδειχθεί αν ορισμένες από τις υπάρχουσες προσεγγίσεις θα αποδώσουν. Ωστόσο, το σημαντικό είναι να υποστηριχθούν περαιτέρω δοκιμές αυτών των πειραματικών εμβολίων, καθώς η επιτυχία τους θα σημαίνει την εξάλειψη της απειλής των πανδημιών γρίπης και τη διάσωση ζωών».
Προς το παρόν οι ειδικοί λένε ότι το τυπικό εμβόλιο κατά της γρίπης παραμένει το κύριο όπλο μας για την προστασία από τη γρίπη. «Το “κλειδί” για την προστασία των ευάλωτων ατόμων είναι να εμβολιαστούν εγκαίρως (το φθινόπωρο)», τονίζει ο καθηγητής Πόλαρντ. «Αποτρέπει την εισαγωγή των ασθενών στο νοσοκομείο και μειώνει την πίεση στο NHS».
ΑΠΟΤΟΝ Will Stoddart – ©Associated Newspapers Limited
