Σε μια εποχή που τα social media διαμορφώνουν πρότυπα, τα likes «μετρούν» περισσότερο από τη γνώμη της οικογένειας και η εικόνα κερδίζει την ουσία, ολοένα και περισσότερες λιλιπούτειες influencers κάνουν την εμφάνισή τους στον ψηφιακό κόσμο.
Κορίτσια ακόμη και κάτω των 10 ετών ξυπνούν πριν να φέξει ο ήλιος για να παρουσιάσουν online στο κανάλι που έχουν σε δημοφιλείς πλατφόρμες -κυρίως στο TikTok- την καθημερινή τους beauty routine, μιμούμενα ψηφιακές διασημότητες! Έτσι, με ύφος πολλών… influencers και με επιτηδευμένες επαγγελματικές κινήσεις, τα παιδιά αυτά ανεβάζουν βίντεο ομορφιάς πριν πάνε στο σχολείο για να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους, χτίζοντας ένα ψηφιακό προφίλ που δεν συνάδει με την παιδικότητα και την αθωότητα της ηλικίας τους.
Η τρομακτική αυτή τάση εξαπλώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς και θέτει ερωτήματα για τα πρότυπα, τη γονεϊκή επίβλεψη, την ψυχική υγεία των κοριτσιών, τον κίνδυνο που κρύβεται πίσω από την ανάγκη τους για αποδοχή και την πίεση της συνεχούς προβολής.
Σύμφωνα με τα όσα είπε στην «Απογευματινή» η δρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας και Εγκληματολογικής Ψυχολογίας Κέλλυ Ιωάννου, το ανησυχητικό αυτό φαινόμενο συμβαίνει επειδή υπάρχει ένας «τέλειος συνδυασμός» τεσσάρων παραγόντων.
«Ο πρώτος είναι η αλγοριθμική επιβράβευση: τα σύντομα βίντεο ενισχύουν τη συχνή έκθεση προσώπου/σώματος και την άμεση ανταμοιβή με likes και views. Αυτό διαμορφώνει συνήθειες επανάληψης, ειδικά σε ηλικίες που ο εγκέφαλος είναι ευαίσθητος στο σήμα της επιβράβευσης. Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει με τη μίμηση προτύπων και peer culture: οι μικρότερες αντιγράφουν μεγαλύτερες influencers, δανείζονται ρόλους για να πειραματιστούν με την ταυτότητα και την εμφάνισή τους.
Τρίτος παράγοντας είναι η αναζήτηση της αποδοχής, καθώς η προεφηβεία είναι παράθυρο διαμόρφωσης αυτοεκτίμησης. Η εξωτερική αναγνώριση μετριέται εύκολα σε αριθμούς, άρα γίνεται εθιστική, κάτι που στις μετα-πανδημικές χρονιές ενισχύθηκε. Τέταρτον, ρόλο παίζει το ανεπαρκές πλαίσιο στο σπίτι. Όταν δηλαδή δεν υπάρχουν συμφωνημένοι κανόνες (ύπνου, ιδιωτικότητας, μηνυμάτων), το παιδί μαθαίνει ότι το περιεχόμενο προηγείται των αναγκών του σχολείου».
Ψηφιακά τραύματα
Τεράστιες είναι οι συνέπειες στη μαθησιακή καθημερινότητα των κοριτσιών αυτών, καθώς υπάρχουν διαταραχές στον ύπνο. «Η νωθρότητα από το πρόωρο ξύπνημα και το νυχτερινό scrolling μειώνει την προσοχή, τη μνήμη εργασίας και τη ρύθμιση συναισθήματος. Φυσικά, είναι πιθανό να επηρεαστεί και η ψυχική τους υγεία, αφού παρατηρούμε τρία μοτίβα: Πρώτο είναι η εξάρτηση από εξωτερική επιβεβαίωση, δηλαδή όταν τα likes “πέφτουν”, “πέφτει” και η διάθεση· η μεταβλητότητα των αριθμών παράγει άγχος απόδοσης.
Συστηματικές μελέτες τεκμηριώνουν στατιστικά σημαντικό συσχετισμό μεταξύ έντασης χρήσης social και καταθλιπτικών συμπτωμάτων στους ανηλίκους. Το δεύτερο έχει να κάνει με το σώμα και την εικόνα· οι “beauty routines” σε προεφηβικά σώματα μετακινούν τον άξονα αυτοεκτίμησης στην εμφάνιση νωρίτερα από ό,τι αντέχει η αναπτυξιακή φάση, αυξάνοντας την ντροπή και τη σύγκριση», ανέφερε η κυρία Ιωάννου, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί στον κυβερνοεκφοβισμό: «Η έκθεση σε αρνητικά σχόλια στην ευαίσθητη αυτή ηλικία δημιουργεί “ψηφιακά τραύματα” με απομόνωση ή αντιδραστικές αναρτήσεις.
Όλα αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο για κυβερνοεκφοβισμό, διαδικτυακή εκμετάλλευση και αποπλάνηση (grooming). Στην περίπτωση αυτή ο κίνδυνος μεγαλώνει. Όταν δηλαδή ένα παιδί μαρτυρά το πρόγραμμά του, γίνεται πιο εύκολος στόχος. Τα παιδιά που κινδυνεύουν περισσότερο είναι εκείνα που νιώθουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και ψάχνουν επιβεβαίωση, online νιώθουν ατρόμητα και λένε ή κάνουν πράγματα που δεν θα έκαναν διά ζώσης, και δεν έχουν σταθερή γονεϊκή επίβλεψη και κανόνες».
Εύκολα χρήματα
«Την αποδοχή επιδιώκουν, η προβολή είναι το εργαλείο. Η πλατφόρμα, επειδή είναι μετρήσιμη, μοιάζει να δίνει γρήγορη απόδειξη ότι “ανήκω κάπου”», σημείωσε η δρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας, ενώ αναφορικά με την προοπτική οι μικρές influencers να βγάλουν εύκολο χρήμα από το διαδίκτυο εξήγησε:
«Σε αυτές τις ηλικίες, τα παιδιά βλέπουν κυρίως τις λίγες περιπτώσεις που “έβγαλαν λεφτά” από το διαδίκτυο και δεν παρατηρούν τη μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων που εργάζεται σκληρά χωρίς αντίστοιχο αποτέλεσμα. Αν δεν τους εξηγήσουμε τι πραγματικά απαιτείται -όπως για παράδειγμα χρόνος και δεξιότητες-, φτιάχνουν στο μυαλό τους ένα μη ρεαλιστικό επαγγελματικό πλάνο. Επίσης, τα σχολεία από μόνα τους (π.χ. με απαγορεύσεις κινητών) δεν λύνουν το πρόβλημα. Χρειάζεται κοινή γραμμή σπιτιού – σχολείου – πολιτείας με κανόνες, εκπαίδευση και συνεχή υποστήριξη».
Οι γονείς
Η κυρία Ιωάννου εφιστά την προσοχή των γονέων στο θέμα, συνιστώντας να καθίσουν δίπλα στα παιδιά τους και να σταματήσουν να κοιτούν… απέξω: «Πρέπει να καταλάβουν ότι δεν έχουν τον ρόλο της αστυνομίας, αλλά του συνεπιβάτη. Στην πράξη σημαίνει τρία απλά πράγματα. Πρώτον, φτιάχνουν ένα καθαρό καθημερινό πλαίσιο, όπως ότι η πρώτη ώρα το πρωί και μία ώρα πριν από τον ύπνο είναι χωρίς οθόνες. Στις μικρές ηλικίες, ο λογαριασμός δεν είναι ιδιωτική υπόθεση και τον διαχειρίζεται ο γονιός με το παιδί.
Δεύτερον, στήνουν σωστά τα “εργαλεία”: κλειστό προφίλ και γεωεντοπισμός, έγκριση κάθε νέου ακολούθου. Και τρίτον να έχουν ανοιχτά μάτια στα σήματα κινδύνου. Αν το παιδί δεν κοιμάται, αν πέφτει απότομα η επίδοσή του στο σχολείο, αν κρύβει τη συσκευή και ασχολείται μόνο με αυτήν, με τα likes και τα views, δεν το προσπερνούν. Κάθονται δίπλα του και λένε συγκεκριμένα: “Βλέπω ότι δυσκολεύεσαι με τον ύπνο και αγχώνεσαι για τα views. Πάμε να το φτιάξουμε μαζί;” Αν δεν αλλάξει η συμπεριφορά ή αν διαπιστωθούν ύποπτες επαφές ή εκφοβισμός, τότε πρέπει να ζητήσουν τη βοήθεια επαγγελματία με εξειδίκευση στο ψηφιακό τραύμα».
Στην περίπτωση που ο γονιός ανακαλύψει ότι η κόρη του ανεβάζει «beauty routines», είναι απαραίτητο να μην πανικοβληθεί, ούτε να την τιμωρήσει, αλλά να σταθεί δίπλα της με ψυχραιμία. «Χρειάζεται μια ειλικρινής συζήτηση, χωρίς επίκριση, όπου οι γονείς θα της εξηγήσουν πώς λειτουργεί ο ψηφιακός κόσμος, ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν και γιατί η συνεχής έκθεση μπορεί να τη βλάψει. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να επαναφέρουν την προσοχή του παιδιού στην πραγματική ζωή, δηλαδή στις φιλίες, τις δραστηριότητες, τις δεξιότητες που το κάνουν να νιώθει ικανό και ασφαλές έξω από την οθόνη. Αυτός ο συνδυασμός οριοθέτησης και ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης είναι που προστατεύει ουσιαστικά».
Εφημερίδα Απογευματινή
