Μαχαίρια αντί για μολύβια στις σχολικές τσάντες, όπλα στα χέρια μαθητών που μέχρι χθες έπαιζαν κυνηγητό στα διαλείμματα και απύθμενο μίσος από παιδιά που επιλύουν -αβίαστα και με απόλυτη φυσικότητα- τις διαφορές τους με απειλές, βρίσιμο και ξύλο, αποτελούν τη νέα ωμή πραγματικότητα. Η βία, πλέον, δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των εφήβων, κατεβαίνει ηλικιακά, εισχωρεί ακόμη και στα δημοτικά, μετατρέποντας την αθωότητα σε φόβο και επιθετικότητα. Η κοινωνία μοιάζει τρομαγμένη αλλά όχι ξαφνιασμένη, αφού το φαινόμενο που είχε ριζώσει καλά εδώ και χρόνια, έχει αρχίσει και γιγαντώνεται λαμβάνοντας απίστευτες διαστάσεις.
Τον περασμένο Μάιο, ανακοινώθηκε η νέα Εθνική Στρατηγική για την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων, με 69 μέτρα πρόληψης και παρέμβασης. Πρόκειται για μία αξιοσημείωτη αρχή, όμως, απαιτεί τη συνέργεια όλων προκειμένου να υπάρξουν απτά αποτελέσματα. Η «Απογευματινή» ανοίγει για ακόμα μία φορά τον φάκελο «παραβατικότητα και βία ανηλίκων», παρουσιάζοντας σοκαριστικά στοιχεία και παραθέτοντας απόψεις ειδικών που αναλύουν το μείζον ζήτημα. Όπως προειδοποιούν, απαιτεί άμεσες και ριζικές λύσεις, προκειμένου η φροντίδα και η αγάπη να μπορούν να… προλαβαίνουν τα παιδιά, πριν από το μίσος, τον θυμό και την επιθετικότητα.
Σαν μία ανεξέλεγκτη χιονοστιβάδα που απειλεί να καταστρέψει τα πάντα στο πέρασμά της, παραλλήλισε την αυξανόμενη βία των ανηλίκων ο πρόεδρος του «Χαμόγελου του Παιδιού», Κώστας Γιαννόπουλος. «Τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση έχει ξεφύγει, είναι τρομακτική, μοιάζει με μία χιονοστιβάδα που τρέχει με ραγδαία ταχύτητα και ισοπεδώνει ό,τι βρίσκει στο διάβα της. Τα στατιστικά προκαλούν φρίκη!», είπε με χαρακτηριστική ένταση στην «Απογευματινή», ο κ. Γιαννόπουλος και πρόσθεσε: «Είναι θλιβερό να σε παίρνει κάθε δύο μέρες ένα παιδί και να σου λέει “αυτοκτονώ” επειδή δέχεται bullying, μία από τις χειρότερες μορφές βίας των ανηλίκων. Επικοινωνούν μαζί μας έφηβοι, αλλά και μικρότερα παιδιά, για να μας πουν με τρόμο και απόγνωση για τη βία που υφίστανται. Σοκαριστική ήταν η περίπτωση ενός 10χρονου που προσπάθησε να πηδήξει από τα κάγκελα του σχολείου, επειδή του έκαναν άγριο bullying. Ευτυχώς, το έσωσε ένας συμμαθητής του, αλλά το απελπισμένο παιδί ξανάκανε απόπειρα. Μας πήρε τηλέφωνο σοκαρισμένη και έντρομη η μητέρα του συμμαθητή που το πρόλαβε, ρωτώντας τι θα γίνει με αυτή την εφιαλτική κατάσταση στα σχολεία».
Ο πρόεδρος του «Χαμόγελου» επισήμανε το γεγονός ότι η ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου και η παρακολούθηση διάφορων βίαιων βίντεο και παιχνιδιών με απαγορευμένο περιεχόμενο, αυξάνουν το μίσος και την επιθετική συμπεριφορά, αφού τα παιδιά αποκτούν την ψευδαίσθηση ότι ο ισχυρός επιβάλλεται μέσω ξύλου, βρισιάς, προσβολής: «Όλο αυτό δίνει “πάτημα” στους επιτήδειους να εκμεταλλευτούν την αφέλεια και την ανωριμότητα κάποιων ανηλίκων και να τα χρησιμοποιήσουν ακόμα και για διακίνηση, εμπορία, trafficking».
Προβληματισμός
Αναφορικά με το αν οι γονείς που μεγαλώνουν παραβατικά παιδιά ζητούν βοήθεια, ο κ. Γιαννόπουλος ανέφερε ότι γίνεται σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά συνήθως ζητούν οι ίδιοι οι ανήλικοι: «Το “Χαμόγελο”, ζώντας στη… λάντζα, στην καθημερινότητα, αναγνωρίζει πράγματα και δυσκολίες, αλλά δεν καταδικάζει, δεν οικτίρει, θέλει να τα διορθώσει. Καταλαβαίνουμε ότι ένας γονιός που δουλεύει για να τα βγάλει πέρα 24 ώρες, δεν έχει χρόνο, αλλά το θέμα είναι τι γίνεται γι’ αυτό», διερωτήθηκε προβληματισμένος.
Ένα σημαντικό βήμα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας των ανηλίκων έγινε με την παρουσίαση της Εθνικής Στρατηγικής 2025-2030, που περιλαμβάνει 29 νέες πολιτικές και 69 δράσεις, ενώ θεσπίζονται 38 δείκτες παρακολούθησης. Ουσιαστικά, συνδέει τη δράση 10 υπουργείων και πολλών φορέων. Για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, προτείνεται μεταξύ άλλων η πιλοτική λειτουργία τεχνικού γυμνασίου και η θεσμοθέτηση της αποβολής εντός σχολείου, με προσφορά «κοινωνικής εργασίας». Επίσης, για τα θύματα προβλέπεται η θεσμική ανασυγκρότηση των Σπιτιών του Παιδιού και η περαιτέρω υποστήριξή τους ενώ για την εξάλειψη της ενδοοικογενειακής βίας προβλέπονται προγράμματα εκπαίδευσης και υποστήριξης γονέων. Για την αποτροπή της διαδικτυακής βίας, κύριο εργαλείο αποτελεί η εφαρμογή Kids Wallet που δίνει τη δυνατότητα στους γονείς να θέτουν όρια ή να μπλοκάρουν τη χρήση social media στα παιδιά τους κι επιπλέον επιτρέπει την ταυτοποίηση του χρήστη.
Κατά την παρουσίαση της Εθνικής Στρατηγικής, δόθηκαν και στοιχεία από την Αστυνομία που δείχνουν σημαντική αύξηση της παραβατικότητας ανηλίκων κατά τα έτη 2019-2024 και ιδιαίτερα στη διετία 2023-2024. Οι υποθέσεις με ανήλικους κατηγορούμενους για σωματική βλάβη εξαπλασιάστηκαν από το 2019 αφού από 63 εκτοξεύτηκαν σε 395 το 2024, ενώ μικρότερη άνοδο σημείωσε ο αριθμός κλοπών και ληστειών από ανήλικους, καθώς από 795 το 2019, το 2024 αυξήθηκαν σε 909.
Ο ρόλος της πανδημίας
Για σημαντική αύξηση των περιστατικών βίαιης συμπεριφοράς παιδιών, μετά την καραντίνα λόγω του κορωνοϊού, έκανε λόγο ο ψυχολόγος της ΕΛ.ΑΣ., Αθανάσιος Κανάκης, μιλώντας στην «Απογευματινή»: «Θεωρώ ότι, ουσιαστικά, είχαμε το turning point με το “κλείσιμο”, την αποσχολειοποίηση και την αποκοινωνικοποίηση, που έφερε μία αναστολή της εφηβικής επαναστατικότητας. Τότε συζητούσαμε με τους ειδικούς ότι μετά την πανδημία θα έχουμε βία, επιθετικότητα, αυτοκτονικότητα και μεταιχμιακότητα (γενικότερη συναισθηματική αστάθεια της προσωπικότητας)».
Όπως εξήγησε ο κ. Κανάκης, στα αίτια, αυτό που παρατηρείται είναι η έκθεση στη βία: «Η υπερέκθεση στο ίντερνετ φέρνει το φαινόμενο της απευαισθητοποίησης στη βία, στον ανθρώπινο πόνο, δηλαδή τα παιδιά δεν λυπούνται, δεν σοκάρονται. Μετά λειτουργεί και η εξάρτηση στη βία, δηλαδή αρχίζουν και εθίζονται σε αυτήν, την αναζητούν (ψάχνοντας βιντεάκια με βίαιο περιεχόμενο). Αυτό επιδρά πολύ αρνητικά στην ψυχή του παιδιού. Ο εθνικός μας παραμυθάς, Ευγένιος Τριβιζάς, όταν ήταν καθηγητής Εγκληματολογίας στην Αγγλία, είχε ορθά παρατηρήσει τους μηχανισμούς έκθεση-απευαισθητοποίηση-μίμηση».
«Κυριαρχία»
Όπως διαπιστώνει ο ψυχολόγος της ΕΛ.ΑΣ., έχει αλλάξει και το λεγόμενο συλλογικό ασυνείδητο: «Δεν υπάρχει πια ένας αξιακός κώδικας που να εμφυσείται στα παιδιά από την οικογένεια. Έπειτα, οι ανήλικοι υιοθετούν τη λεγόμενη “ψυχολογία της φυλακής”. Στη φυλακή επικρατεί ο φόβος. Σε συνθήκη φόβου, για να επιβιώσει κάποιος ή θα πρέπει να κυριαρχήσει πάνω στους άλλους ή να γίνει φίλος εκείνου που επικρατεί. Συνεπώς, τα παιδιά βιώνουν διάχυτο φόβο και το φαινόμενο αυτό παρατηρείται κυρίως στο γυμνάσιο, όπου δημιουργούνται τα περισσότερα προβλήματα. Είναι η κρίσιμη ηλικία, όπου ο μαθητής δεν είναι ούτε παιδί ούτε ενήλικας. Είναι το κέντρο της εφηβείας, όπου συντελούνται μεγάλες βιολογικές και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές και πάνω σε αυτή τη γενικότερη συναισθηματική αστάθεια, τα παιδιά προσπαθούν να βρουν κάποιους πυλώνες που θα τους δημιουργήσουν αίσθημα ασφάλειας. Εκεί, λοιπόν, όταν φοβούνται, υιοθετούν την “ψυχολογία της φυλακής” και συντάσσονται με την ομάδα των ισχυρών για να μην γίνουν θύματα. Ακόμα και στις συμμορίες, βλέπουμε παιδιά που δεν θα λέγαμε πως είναι αμιγώς παραβατικά, αλλά φοβούνται να θυματοποιηθούν», εξήγησε και υπογράμμισε πως τελευταία παρατηρείται και η συμμετοχή κοριτσιών σε παρέες παραβατικών.
Ο λόγος που φτάνει η κατάσταση σε αυτό το σημείο είναι πολυπαραγοντικός: «Είναι η απουσία ενήλικα-φροντιστή, ο οποίος πρέπει να συμπορευτεί με το παιδί στην πορεία του για την ενηλικίωση. Οπότε, χρειαζόμαστε έναν ενήλικα δυνατό, ο οποίος θα μπορέσει να του εμφυσήσει ένα σύστημα αξιών που θα βασίζεται στην αγάπη, τη συνεργασία, τη βοήθεια. Δυστυχώς, πλέον, ο συλλογισμός είναι “αν σε χτυπήσουν, χτύπα”, “οδόντα αντί οδόντος”. Έτσι, υιοθετείται ο άκρατος ατομικισμός, ο ανταγωνισμός και ουσιαστικά μεγαλώνουμε παιδιά που έχουν ναρκισσιστικά στοιχεία και δεν ξέρουν από ομαδικότητα και αλληλεγγύη».
«Μόνο πόλεμος»
Κατά τον ψυχολόγο της ΕΛ.ΑΣ., παίζει ρόλο και το γεγονός πως, δυστυχώς, τα παιδιά δεν βλέπουν γύρω τους αισιόδοξα πράγματα: «Δεν βλέπουν μια ειρηνική επίλυση διαφορών αλλά πόλεμο, διαπιστώνουν ότι επικρατεί η δύναμη της ισχύος δηλαδή ο δυνατός θα επιβληθεί, ακόμα και στο διαδίκτυο θα δουν τοξικότητα. Όλο αυτό το αναπαράγουν, το εισπνέουν, το μεταβολίζουν και το εκπνέουν».
Έτσι, σύμφωνα με τον κ. Κανάκη, ως ενήλικες, ανάλογα βέβαια με τα οικογενειακά ερεθίσματα και τα ατομικά ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά τους, σε ενδεχόμενες μελλοντικές εργασιακές συγκρούσεις ή σε επίπεδο σχέσης, πιθανόν να ενεργοποιήσουν αυτά που έχουν δει κι έχουν μάθει ως πλαίσιο διαχείρισης συγκρούσεων: «Αυτό, βέβαια, δεν είναι νομοτελειακά δεδομένο, αφού έχουμε δει το τραύμα να μετουσιώνεται σε θαύμα και δημιουργία. Αν, λοιπόν, η οικογένεια θέσει πνευματικά αντισώματα στο παιδί -το ανοσοποιητικό ψυχολογικό σύστημα (το υπερεγώ)- τότε εκείνο μπορεί πραγματικά να πει το “όχι”, να δημιουργήσει τους μηχανισμούς διαχείρισης είτε συγκρούσεων είτε άγχους. Αν, πάλι, το τρίπτυχο σχολείο-οικογένεια-κοινωνία λειτουργήσει σωστά, υπάρχει μεγαλύτερη ελπίδα».
Εφημερίδα Απογευματινή
