Η ιστορία του χριστουγεννιάτικου δέντρου χάνεται πίσω στον χρόνο, με τις πρώτες αναφορές να τοποθετούνται τον 8ο αιώνα, όταν ο Άγιος Βονιφάτιος λέγεται ότι θέλησε να αντικαταστήσει την ειδωλολατρική ιερότητα της βελανιδιάς με το έλατο. Μια διαφορετική θεωρία μεταφέρει την απαρχή του εθίμου στο Βυζάντιο, όπου ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α’ έκτισε το 512 στη Συρία έναν ναό με δύο ορειχάλκινα δέντρα, στοιχείο που αρκετοί θεωρούν πρόδρομο της σημερινής παράδοσης.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο καθιερώθηκε σταδιακά ως αειθαλές σύμβολο ζωής και αναγέννησης. Στολίζεται με στολίδια, γιρλάντες και λαμπιόνια, ενώ στην κορυφή δεσπόζει ένα αστέρι ή ένας άγγελος, υπενθυμίζοντας τον δρόμο προς τη Βηθλεέμ και το μήνυμα της Γέννησης.
Από τη Βαλτική στη δυτική Ευρώπη
Τα πρώτα στολισμένα δέντρα εμφανίζονται τον 15ο αιώνα σε Εσθονία και Λετονία, όπου ακόμη και σήμερα ονομάζονται Yule και δεν συνδέονται απαραίτητα με τη χριστιανική παράδοση. Στη Γερμανία, όπου το έθιμο θα εξελιχθεί σε πυρήνα της χριστουγεννιάτικης κουλτούρας, το πρώτο επίσημο χριστουγεννιάτικο δέντρο εμφανίζεται το 1539. Τα πρώτα στολίδια δεν ήταν διακοσμητικά, αλλά συσκευασμένα τρόφιμα, ρούχα και χρήσιμα αγαθά που μοιράζονταν σε φτωχές οικογένειες μετά τις γιορτές.
Στα χρόνια του Μεσαίωνα, οι Γερμανοί ιερείς μιλούσαν συχνά για το «δέντρο του παραδείσου» και, τον 18ο αιώνα, ο στολισμός με κεριά και πολύτιμα αντικείμενα έκανε το δέντρο προνόμιο των εύπορων. Τον 19ο αιώνα, η παράδοση επεκτάθηκε σε σχολεία, νοσοκομεία και δημόσιους χώρους, ενώ ο γερμανικός στρατός συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοσή της κατά τον πόλεμο του 1870-1871.
Η διεθνής εξάπλωση του εθίμου
Η Βόρεια Αμερική γνώρισε το χριστουγεννιάτικο δέντρο το 1781, όταν γερμανόφωνοι στρατιώτες στο Κεμπέκ στόλισαν ένα έλατο για να ανεβάσουν το ηθικό των συναδέλφων τους. Λίγο αργότερα το έθιμο πέρασε στη Ρωσία, στην Αυστρία —όπου η πριγκίπισσα Henrietta το εισήγαγε επίσημα στη Βιέννη το 1816— και στη Γαλλία, μέσω της Δούκισσας d’Orléans το 1840.
Η Δανία υιοθέτησε το έθιμο το 1808, ενώ ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν το αποθανάτισε στο παραμύθι The Fir-Tree. Στη Βρετανία το δέντρο έγινε μόδα χάρη στη βασίλισσα Βικτώρια και τον πρίγκιπα Αλβέρτο, οι οποίοι το καθιέρωσαν ως κεντρικό στοιχείο των βασιλικών Χριστουγέννων το 1841.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στον 20ό αιώνα
Σήμερα το χριστουγεννιάτικο δέντρο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της γιορτινής περιόδου σε κάθε γωνιά του κόσμου. Οι μεγάλες πόλεις πραγματοποιούν λαμπερές τελετές φωταγώγησης, συχνά με φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Η Νορβηγία, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσφέρει κάθε χρόνο δέντρο στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον.
Στις ΗΠΑ, το δέντρο του Λευκού Οίκου αποτελεί θεσμό. Το 1979, ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ άφησε αναμμένο μόνο το αστέρι της κορυφής ως φόρο τιμής στους Αμερικανούς ομήρους στο Ιράν, ενώ την επόμενη χρονιά τα φώτα παρέμειναν αναμμένα για 417 λεπτά, όσες ήταν και οι ημέρες της ομηρείας.
Πότε ήρθε το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα;
Το έθιμο έφτασε στη χώρα μας το 1833, μέσω των Βαυαρών και του βασιλιά Όθωνα, που τοποθέτησε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου και αργότερα στην Αθήνα. Οι κάτοικοι έσπευσαν τότε να δουν από κοντά το νέο, εντυπωσιακό θέαμα.
Ωστόσο, πριν από το δέντρο, η ελληνική παράδοση είχε το Χριστόξυλο – ένα μεγάλο κούτσουρο που καιγόταν στο τζάκι καθ’ όλη τη διάρκεια των Δώδεκα Ημερών, για καλοτυχία και προστασία από τα καλικαντζάρια. Ακόμη παλαιότερα, στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε η παράδοση του στολισμένου κλαδιού ελιάς, στολισμένου με καρπούς και σύμβολα ευφορίας.
Ένα έθιμο που παραμένει ζωντανό
Σήμερα, είτε αληθινό είτε τεχνητό, μεγάλο ή μικρό, το χριστουγεννιάτικο δέντρο συνεχίζει να συμβολίζει χαρά, θαλπωρή και την οικογενειακή ενότητα των γιορτών. Τα παιδιά ανυπομονούν να το στολίσουν, να τραγουδήσουν τα κάλαντα και να καλωσορίσουν τη γιορτή της Γέννησης με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο.
Το δέντρο, όπως και το πνεύμα των Χριστουγέννων, παραμένει μια παράδοση που φωτίζει σπίτια και καρδιές – και κάθε χρόνο μας υπενθυμίζει ότι η μαγεία βρίσκεται στιγμές που μοιραζόμαστε.
