Σε ένα προάστιο της πόλης Τούαμ, στη δυτική Ιρλανδία, εργάτες ξεκίνησαν τις πρώτες προπαρασκευαστικές εργασίες σε έναν χώρο που για δεκαετίες ήταν απλώς ένα ήσυχο οικόπεδο μέσα σε γειτονιά. Για όσους γνώριζαν όμως, ήταν κάτι πολύ περισσότερο: ο άσημος αυτός χώρος έκρυβε μέσα του μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της σύγχρονης ιρλανδικής ιστορίας.
Εκεί, στο σημείο όπου λειτουργούσε έως το 1972 ένα καθολικό ίδρυμα για ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους, βρίσκονται θαμμένες οι σοροί 796 παιδιών, τα περισσότερα από τα οποία δεν ξεπέρασαν την βρεφική ηλικία. Οι εκταφές, που ξεκινούν επισήμως τον Ιούλιο, αναμένονται να φέρουν στην επιφάνεια όχι μόνο ανθρώπινα λείψανα, αλλά και τα απομεινάρια μιας κοινωνίας που για χρόνια τιμωρούσε τη γυναικεία ανεξαρτησία, έκρυβε τα «ανεπιθύμητα» παιδιά και κάλυπτε τη σιωπή με τον μανδύα της θρησκείας.
Το χρονικό μιας σιωπηλής τραγωδίας
Περισσότερα από δέκα χρόνια μετά την αποκάλυψη της φρίκης στο Τούαμ, στα δυτικά της Ιρλανδίας, συνεργεία ξεκίνησαν σήμερα την προετοιμασία για τις πρώτες εκταφές από μαζικό τάφο στον χώρο όπου λειτουργούσε μέχρι το 1972 καθολικό ίδρυμα για ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους.
Το σημείο έχει περιφραχθεί με κιγκλιδώματα εργοταξίου, καθώς η έναρξη των εκταφών έχει προγραμματιστεί για τις 10 Ιουλίου. Στόχος των αρχών είναι ο εντοπισμός, η ταυτοποίηση και η αξιοπρεπής ταφή των λειψάνων 796 παιδιών – από νεογέννητα έως εννιά ετών – που πέθαναν υπό συνθήκες αδιαφάνειας και παραμέλησης κατά τη διάρκεια λειτουργίας της μονής των Αδελφών του Ελέους.
Η αποκάλυψη της Κάθριν Κόρλες
Η υπόθεση ήρθε στο φως το 2014, όταν η Ιρλανδή ερευνήτρια και ιστορικός Κάθριν Κόρλες αποκάλυψε, μέσα από εξονυχιστική μελέτη αρχείων θανάτου, την ύπαρξη του μαζικού τάφου. Τα ευρήματά της απέδειξαν ότι τα βρέφη είχαν θαφτεί – πολλά από αυτά χωρίς φέρετρα ή καν καταγεγραμμένα στοιχεία – σε έναν πρώην σηπτικό βόθρο, σε χώρο του ιδρύματος.
Παρά τη διάλυση του οικοδομήματος το 1972 και την ανέγερση κατοικιών στη θέση του, το σημείο του τάφου παρέμεινε ανέγγιχτο. Εργασίες μεταξύ 2016 και 2017 είχαν ήδη φέρει στην επιφάνεια ανθρώπινα υπολείμματα, επιβεβαιώνοντας την ανατριχιαστική ιστορική καταγραφή της Κόρλες.
Σύστημα συγκάλυψης
Τα ιδρύματα τύπου «Mother and Baby Homes» λειτουργούσαν υπό την εποπτεία της Καθολικής Εκκλησίας και με τη σιωπηλή αποδοχή του ιρλανδικού κράτους. Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες εξωθούνταν σε αυτά λόγω κοινωνικού στίγματος, καθώς η εγκυμοσύνη εκτός γάμου θεωρείτο ντροπή.
Σύμφωνα με την εθνική ερευνητική επιτροπή που συγκροτήθηκε μετά την αποκάλυψη, από το 1922 έως το 1998, πάνω από 56.000 άγαμες μητέρες και 57.000 παιδιά πέρασαν από 18 τέτοιες εστίες. Οι καταγγελίες περιλαμβάνουν παραμέληση, καταναγκαστική εργασία, αποχωρισμό παιδιών από τις μητέρες τους και υιοθεσίες χωρίς συναίνεση.
Το 2021, η επιτροπή δημοσίευσε σοκαριστικά πορίσματα: περισσότερα από 9.000 παιδιά πέθαναν στα ιδρύματα αυτά, ποσοστά θνησιμότητας που χαρακτηρίστηκαν ως «ανησυχητικά» και ενδεικτικά της συστημικής αδιαφορίας για τη ζωή των παιδιών αυτών.
«Κανείς δεν ήθελε να με ακούσει»
Μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο, η 71χρονη πλέον ιστορικός εξομολογήθηκε:
«Όταν ξεκίνησα αυτή την έρευνα, κανείς δεν ήθελε να με ακούσει. Παρακαλούσα να εκταφούν τα βρέφη, να τους αποδοθεί η αξιοπρέπεια που τους αρνήθηκαν. Να έχουν επιτέλους μια χριστιανική ταφή, όπως τους άξιζε.»
Η δράση της υπήρξε καταλυτική. Χάρη στη δική της επιμονή, η Ιρλανδία αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει ένα κεφάλαιο του παρελθόντος που είχε θαφτεί – κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Η επόμενη μέρα
Η ομάδα που έχει αναλάβει την εκταφή στο Τούαμ καλείται να επιτελέσει ένα έργο βαθιάς ηθικής και συμβολικής σημασίας. Να εντοπίσει, να ταυτοποιήσει και – επιτέλους – να προσφέρει έναν αξιοπρεπή τόπο ανάπαυσης στα θύματα.
Η Ιρλανδία εισέρχεται πλέον σε μια νέα φάση αναστοχασμού και ιστορικής ευθύνης. Η σιωπή που σκέπαζε για δεκαετίες τις φρικαλεότητες που έλαβαν χώρα κάτω από τον μανδύα της ηθικής και της θρησκευτικής τάξης, σπάει. Και η μνήμη αυτών των παιδιών, που επί δεκαετίες αγνοήθηκαν, διεκδικεί τη θέση που της ανήκει στη δημόσια συνείδηση.
