Ανάµεσα στη σφοδρή ανταλλαγή πυρών και τα θραύσµατα από τις πυραυλικές επιθέσεις, ανακύπτουν ζητήµατα υπαρξιακής φύσεως για το καθεστώς του Ιράν. Πλησιάζει η αρχή του τέλους; Ερώτηµα που µοιραία τίθεται ξανά και ξανά στο προσκήνιο, ενώ σταδιακά -και µετά τις ισραηλινές πυραυλικές επιθέσεις- έχει απογυµνωθεί ο πιο βασικός αµυντικός µηχανισµός του Ιράν. Οπως σηµειώνουν την ίδια στιγµή διεθνείς αναλυτές, είναι η πρώτη φορά που το ιρανικό καθεστώς υφίσταται τόσο σηµαντικό πλήγµα στον πυρήνα του, για τα δεδοµένα των τελευταίων 50 ετών.
Η δολοφονία, από το Ισραήλ, του επικεφαλής των Φρουρών της Επανάστασης, που συνδέεται άρρηκτα µε το θεοκρατικό καθεστώς του αγιατολάχ Αλί Χαµενεΐ, όπως και η εξόντωση συµµάχων του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, προκαλεί µία βαθιά πληγή στον συντηρητικό σιιτικό κλοιό της Τεχεράνης. Ορισµένοι, παρακολουθώντας τις καταιγιστικές εξελίξεις, σπεύδουν να µιλήσουν για την αρχή του τέλους του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν. Είναι όµως τόσο απλό; ∆ιαβάζοντας κάποιος τις εξελίξεις, αυτόµατα θα αναρωτηθεί πώς οι τριγµοί αυτοί θα µπορούσαν να σηµάνουν την αρχή του τέλους της περιβόητης αυτοκρατορίας των µουλάδων. ∆εδοµένης, δε, της κόπωσης της ιρανικής κοινωνίας που ταλανίζεται από µία βαθιά κοινωνική και οικονοµική κρίση, µε την οργή να είναι φανερή απέναντι στην πιο συντηρητική έκφανση της ισλαµικής ατζέντας, µία ανατροπή δεν θα φάνταζε αδύνατη. Ωστόσο, το σενάριο να ξεριζωθεί το θεοκρατικό καθεστώς, που έχει εδραιώσει τις ιδεοληψίες του για αιώνες στην κοινωνία του Ιράν, δεν µοιάζει πιθανό εάν γίνει µία προσεκτική αναδροµή στην ιστορία.
Κυριαρχία
Αξίζει να σηµειωθεί ότι η µεγαλύτερη µερίδα των Ιρανών είναι σιίτες και υποστηρίζουν το καθεστώς του Χαµενεΐ, ενώ οι σουνίτες αποτελούν µειονότητα, τη στιγµή που παρατηρούνται διάφορες αιρέσεις τους και αποσχιστικές τάσεις. Εάν, ωστόσο, οι τάσεις αυτές γίνουν κυρίαρχες και επικρατήσουν στην ιρανική σκηνή, τότε ενδεχοµένως οι ισορροπίες θα αλλάξουν. Ηδη, πάντως, τα πλήγµατα του Ισραήλ έχουν καταφέρει µία σηµαντική αποδυνάµωση των στενών συνεργατών και συµµάχων του Χαµενεΐ, όπως της «Χεζµπολάχ» µε τη δολοφονία του ηγέτη της, Χασάν Νασράλα. Ποια είναι όµως η ιστορία του καθεστώτος που έχει βαθιές ρίζες στο Ιράν; Ιστορικά, το Ιράν βασίζεται στον συγκεντρωτισµό, µε τον Χαµενεΐ να περιβάλλεται από ένα καλά οργανωµένο δίκτυο και τον κύκλο του να αποδεικνύεται µεγάλος.
Εάν το ισλαµικό καθεστώς διαλυθεί µε τη µία ή την άλλη µορφή, θα ήταν λάθος -σηµειώνουν οι περισσότεροι αναλυτές- να αναµένεται οµαλή µεταβίβαση της εξουσίας ή µετάβαση στον εκδηµοκρατισµό. Το ιρανικό ισλαµικό καθεστώς ανέλαβε την εξουσία µετά τη φιλοδηµοκρατική λαϊκή εξέγερση του 1978-79, η οποία ανέτρεψε τη φιλοδυτική µοναρχία του Μοχάµεντ Ρεζά Σαχ Παχλαβί. Μέχρι εκείνη τη στιγµή, το Ιράν είχε µια µακρά ιστορία µοναρχικής διακυβέρνησης που χρονολογείται πριν από 2.500 χρόνια. Ο Μοχάµεντ Ρεζά, ο τελευταίος σάχης, ήταν επικεφαλής της δυναστείας των Παχλαβί, που ήρθε στην εξουσία το 1925. Το 1953, ο σάχης αναγκάστηκε να εξοριστεί υπό τη ριζοσπαστική εθνικιστική και µεταρρυθµιστική κίνηση του δηµοκρατικά εκλεγµένου πρωθυπουργού Μοχάµαντ Μοσαντέγκ. Σύντοµα, όµως, επέστρεψε στον θρόνο του µέσω ενός πραξικοπήµατος που οργάνωσε η CIA.
Ταπείνωση
Παρά τις εθνικιστικές, φιλοδυτικές και εκσυγχρονιστικές προσπάθειές του, ο σάχης δεν µπόρεσε να αποτινάξει από πάνω του την ταπείνωση της ανατροπής του. Η επανάσταση εναντίον του, 25 χρόνια αργότερα, είχε αιχµή του δόρατος τα φιλοδηµοκρατικά στοιχεία. Συντελέστηκε όµως από πολλές οµάδες, µεταξύ των οποίων φιλελεύθεροι, κοµµουνιστές και ισλαµιστές, χωρίς ενιαίο ηγέτη. Η σιιτική ιερατική οµάδα, υπό την ηγεσία του θρησκευτικού και πολιτικού αντιπάλου του σάχη, αγιατολάχ Ρουχολάχ Χοµεϊνί, αποδείχθηκε ότι ήταν καλύτερα οργανωµένη και ικανή να καθοδηγήσει την επανάσταση.
Ο Χοµεϊνί βρισκόταν στην εξορία από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, ωστόσο ο ίδιος και οι οπαδοί του ασκούσαν σηµαντική επιρροή στον πληθυσµό, ιδίως στις παραδοσιακές αγροτικές περιοχές. Οταν η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζίµι Κάρτερ διαπίστωσε ότι δεν µπορούσε πλέον να υποστηρίξει τον σάχη, εκείνος εγκατέλειψε τη χώρα και οδηγήθηκε στην εξορία τον Ιανουάριο του 1979. Αυτό επέτρεψε στον Χοµεϊνί να επιστρέψει στο Ιράν και να τύχει µιας ταραχώδους υποδοχής.
Διαδοχή
Ο Χοµεϊνί πέθανε το 1989. Ο διάδοχός του, ο αγιατολάχ Αλί Χαµενεΐ, κυβέρνησε το Ιράν σε µεγάλο βαθµό µε τις ίδιες µεθόδους και µε πλοηγό µία βαθιά συντηρητική ατζέντα. Ο Χαµενεΐ έδωσε, ειδικότερα, έµφαση στην ισχυρότερη αµυντική ικανότητα και σε συµµαχίες µε Ρωσία και Κίνα για να αντιµετωπίσει τις ΗΠΑ. Αποµακρύνθηκε από τη ∆ύση, µεταξύ άλλων και τις ΗΠΑ, ιδίως καλλιέργησε εχθρικές σχέσεις µε το Ισραήλ. Ο Χαµενεΐ διαθέτει, την ίδια ώρα, σηµαντική συνταγµατική εξουσία και πνευµατική εξουσία. Εχει ηγηθεί της οικοδόµησης πολλών µέσων επιβολής της τάξης, συµπεριλαµβανοµένης της επέκτασης του Σώµατος Φρουρών της Επανάστασης και της παραστρατιωτικής του πτέρυγας, των Basij, των επαναστατικών επιτροπών και των σιιτικών θρησκευτικών δικτύων.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί Ιρανοί είναι δυσαρεστηµένοι µε το καθεστώς, δεν υπάρχει οργανωµένη αντιπολίτευση υπό έναν εθνικά ενωτικό ηγέτη. Ο γιος του πρώην σάχη, ο διάδοχος του θρόνου Ρεζά Παχλαβί, έχει κερδίσει δηµοτικότητα. Τις τελευταίες ηµέρες µίλησε, δε, µέσα από την πλατφόρµα Χ, λέγοντας στους συµπατριώτες του: «Το τέλος της Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας είναι το τέλος του 46ετούς πολέµου της κατά του ιρανικού έθνους. Ο µηχανισµός καταστολής του καθεστώτος καταρρέει. Το µόνο που χρειάζεται τώρα είναι µια πανεθνική εξέγερση για να µπει ένα τέλος σε αυτόν τον εφιάλτη µια για πάντα».
Στα ύψη ανεβαίνει η αγωνία για τη Μέση Ανατολή, εάν αναλογιστεί κάποιος το πολιτικό µέλλον του Ιράν που δεν είχε ποτέ µακρά παράδοση δηµοκρατίας. Εζησε σύντοµες περιόδους φιλελευθερισµού στο πρώτο µισό του 20ού αιώνα, αλλά κάθε προσπάθεια να γίνει ανθεκτικό το δηµοκρατικό πολίτευµα κατέληξε σε αποδιοργάνωση και επιστροφή στην αυταρχική διακυβέρνηση.
Κυριακάτικη Απογευματινή
