Νέα στοιχεία από έρευνα των Financial Times αποκαλύπτουν πως η Ρωσία παρέχει ενεργό υποστήριξη στο Ιράν για την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος. Η διεθνής εφημερίδα φέρνει στο φως μυστικές επισκέψεις Ιρανών ειδικών στη Μόσχα, οι οποίες εγείρουν σοβαρές ανησυχίες για τη διάδοση πυρηνικών τεχνολογιών.
Η διερεύνηση των Financial Times επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη αποστολή που πραγματοποιήθηκε στις 4 Αυγούστου του προηγούμενου έτους. Πρωταγωνιστής της υπόθεσης είναι ο 43χρονος πυρηνικός επιστήμονας Αλί Καλβάντ, ο οποίος ταξίδεψε στη ρωσική πρωτεύουσα συνοδευόμενος από τέσσερις συνεργάτες του.
Αρχικά, η ομάδα ισχυρίστηκε ότι εργαζόταν για την DamavandTec, μια εταιρεία συμβούλων με έδρα την Τεχεράνη. Ωστόσο, η έρευνα αποκάλυψε ότι πρόκειται για εταιρεία κέλυφος που χρησιμοποιήθηκε ως κάλυμμα. Οι πέντε Ιρανοί είχαν ταξιδέψει με διπλωματικά διαβατήρια, πολλά από τα οποία έφεραν διαδοχικούς αριθμούς και είχαν εκδοθεί την ίδια ημερομηνία.
FT Investigation: The covert trip by Iranian nuclear experts to Russia https://t.co/gak7bZZmjN
— FT Data (@ftdata) August 5, 2025
Συνδέσεις με τον μυστικό οργανισμό SPND
Ανάμεσα στους πέντε Ιρανούς επιστήμονες βρισκόταν στέλεχος του SPND (Οργανισμός Αμυντικής Καινοτομίας και Έρευνας), της μυστικής μονάδας στρατιωτικής έρευνας του Ιράν. Οι αμερικανικές αρχές έχουν χαρακτηρίσει τον οργανισμό ως “άμεσο διάδοχο του πυρηνικού προγράμματος που λειτουργούσε πριν το 2004”.
Επιπλέον μέλη της αποστολής περιλάμβαναν πρώην επικεφαλής εταιρείας που υπόκειται σε αμερικανικές κυρώσεις λόγω σχέσεων με τον SPND, αξιωματικό της ιρανικής αντικατασκοπείας και ειδικούς σε τεχνολογίες διπλής χρήσης.
Επισκέψεις σε ρωσικά επιστημονικά ιδρύματα
Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στη Ρωσία, η ιρανική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε ερευνητικά κέντρα που ειδικεύονται στην παραγωγή τεχνολογιών διπλής χρήσης. Αυτές οι τεχνολογίες, παρότι έχουν πολιτικές εφαρμογές, μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσαν οι Financial Times, ο Καλβάντ απέστειλε επιστολή σε Ρώσο προμηθευτή εκφράζοντας ενδιαφέρον για την προμήθεια διαφόρων ισοτόπων. Μεταξύ αυτών και το τρίτιο, ένα υλικό που υπόκειται σε αυστηρούς διεθνείς ελέγχους καθώς μπορεί να ενισχύσει την απόδοση πυρηνικών κεφαλών.
Διεθνείς ανησυχίες και κυρώσεις
Το χρονικό διάστημα του ταξιδιού συνέπεσε με αυξημένη παρακολούθηση των δραστηριοτήτων Ιρανών επιστημόνων από δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Οι αρχές είχαν εντοπίσει σειρά ύποπτων ενεργειών, συμπεριλαμβανομένων προσπαθειών προμήθειας πυρηνικής τεχνολογίας από το εξωτερικό.
Τον Μάιο του 2024, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν νέες κυρώσεις στον SPND, προειδοποιώντας ότι ο οργανισμός εμπλέκεται σε “δραστηριότητες έρευνας διπλής χρήσης που μπορούν να εφαρμοστούν σε πυρηνικά όπλα και συστήματα μεταφοράς”.
Αξιολόγηση από ειδικούς
Ο Pranay Vaddi, πρώην ανώτερος διευθυντής για θέματα μη διάδοσης πυρηνικών όπλων στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ, χαρακτήρισε ανησυχητικές τις αποκαλύψεις. “Είναι ανησυχητικό που άτομα αυτού του τύπου μπορούν να πραγματοποιούν τέτοιες συναντήσεις στη Ρωσία”, δήλωσε.
Εμπειρογνώμονες σε θέματα μη διάδοσης που επικοινώνησαν με τους Financial Times τονίζουν ότι το ιστορικό των μελών της αποστολής, ο τύπος των ρωσικών εταιρειών που επισκέφθηκαν και οι μέθοδοι που χρησιμοποίησαν κατά το ταξίδι τους παρουσιάζουν ύποπτα χαρακτηριστικά.
Παρότι τα διαθέσιμα έγγραφα δεν διευκρινίζουν ποια συγκεκριμένη τεχνολογία ή γνώσεις αναζητούσε η ιρανική πλευρά, οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι ο SPND είναι οργανισμός που θα αξιοποιούσε τέτοιες τεχνολογίες συγκεκριμένα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Η μυστηριώδης εταιρεία DamavandTec
Σύμφωνα με αλληλογραφία που αποκάλυψαν οι Financial Times, στις αρχές του 2024 ο Καλβάντ έλαβε εντολή από το ιρανικό υπουργείο Άμυνας να χρησιμοποιήσει τη μικρή του εταιρεία DamavandTec για την οργάνωση μιας εξαιρετικά ευαίσθητης αποστολής στη ρωσική πρωτεύουσα.
Η DamavandTec εμφανίζεται επίσημα ως πολιτιστική επιστημονική εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Στην επίσημη ιστοσελίδα της, η εταιρεία ισχυρίζεται ότι διαθέτει εξειδικευμένη ομάδα στη μεταφορά τεχνολογίας και στοχεύει στην προώθηση της επιστημονικής επικοινωνίας ανάμεσα σε ακαδημαϊκά και ερευνητικά κέντρα.
Ο Καλβάντ δεν αποτελεί τη μοναδική περίπτωση στελέχους της DamavandTec με βαθιές ρωσικές συνδέσεις. Ο πρόεδρος της εταιρείας, ο 59χρονος φυσικός Αλί Μπακούι, διευθύνει το τμήμα ατομικής και μοριακής φυσικής στο Πανεπιστήμιο Tarbiat Modares της Τεχεράνης. Ο Μπακουί απέκτησε διδακτορικό από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 2004 και υπηρέτησε ως επιστημονικός εκπρόσωπος της Ισλαμικής Δημοκρατίας στη Ρωσία.
Και οι δύο άνδρες διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με ρωσικά πυρηνικά ινστιτούτα. Το 2016 πραγματοποίησαν επίσκεψη στο Κοινό Ινστιτούτο Πυρηνικών Ερευνών, ένα από τα σημαντικότερα ρωσικά ατομικά κέντρα, ενώ ο Καλβάντ συμμετείχε σε διεθνές συνέδριο για επιταχυντές σωματιδίων στο Νοβοσιμπίρσκ το 2023.
Οι ύποπτες συνδέσεις με το υπουργείο Άμυνας
Παρότι η DamavandTec εμφανίζεται εξωτερικά ως τυπική εταιρεία συμβούλων που συνηθίζουν να ιδρύουν ακαδημαϊκοί, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για συνδέσεις με το ιρανικό υπουργείο Άμυνας. Η διευθύντρια της DamavandTec, Λαλέχ Χεσματί, που είναι σύζυγος του Καλβάντ, κατέχει ταυτόχρονα τη θέση της προέδρου στην MKS International, εταιρεία στην οποία οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις για κρυφή προμήθεια τεχνολογίας στο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν εκ μέρους του υπουργείου Άμυνας.
Η αντιπροσωπεία της DamavandTec που προσγειώθηκε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο παρέμεινε στη ρωσική πρωτεύουσα για τέσσερις κρίσιμες ημέρες.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η ιρανική ομάδα επισκέφθηκε τη Tekhnoekspert του Μασλενίκοφ, καθώς και την Toriy, ερευνητική μονάδα που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Επιστήμης και Έρευνας Polyus.
Η Tekhnoekspert αποτελεί μία από τις δύο εταιρείες που ανήκουν στον Ρώσο επιστήμονα και εδρεύουν στις εγκαταστάσεις του Polyus. Η Polyus λειτουργεί ως θυγατρική του κρατικού ομίλου Rostec και έχει δεχθεί αμερικανικές κυρώσεις από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 για προμήθεια τεχνολογίας καθοδήγησης πυραύλων στο Ιράν.
Η BTKVP, η δεύτερη εταιρεία του Μασλενίκοφ που στεγάζεται επίσης στον χώρο του Polyus, λειτουργεί ως προμηθευτής του 18ου Κεντρικού Επιστημονικού Ερευνητικού Ινστιτούτου του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα. Πρόκειται για οργανισμό που ελέγχεται από την GRU, τη ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών.
Το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα SPND
Το SPND αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα προγράμματα του Ιράν και παρακολουθείται συστηματικά από τις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Πρόκειται για άκρως απόρρητη ερευνητική μονάδα υπό τον άμεσο έλεγχο του ιρανικού υπουργείου Άμυνας, την οποία οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηρίσει ως κύρια υπεύθυνη για την έρευνα στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Το πρόγραμμα SPND ιδρύθηκε το 2011 από τον Μοχσέν Φακριζαντέχ, φυσικό που, μαζί με τον στενό συνεργάτη του Φερεγιντούν Αμπασί-Νταβανί, τιμωρήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 2007 για συμμετοχή στις πυρηνικές και βαλλιστικές δραστηριότητες του Ιράν.
Ο Φακριζαντέχ θεωρούνταν ευρέως ο κύριος αρχιτέκτονας του προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ιράν πριν το 2003, γνωστού ως Σχέδιο Amad. Το Ιράν αρνείται επίμονα την ύπαρξη του Amad ή οποιασδήποτε δραστηριότητας σχετικής με πυρηνικά όπλα.
Η συνέχεια μετά τις δολοφονίες
Το 2021, ο Αμπασί-Νταβανί δήλωσε σε κρατική ιρανική εφημερίδα ότι ο Φακριζαντέχ ίδρυσε το SPND και κατάφερε να το ενισχύσει και να το οργανώσει αποτελεσματικά. Οι ΗΠΑ και το διοικητικό συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Εθνών πιστεύουν ότι το SPND έχει εξελιχθεί στον θεσμικό διάδοχο του Amad.
Το 2010, ο Αμπάσι-Νταβάνι επέζησε από απόπειρα δολοφονίας, όταν άνδρας σε μοτοσικλέτα τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό στο όχημά του καθώς οδηγούσε προς την εργασία του στην Τεχεράνη. Μια δεκαετία αργότερα, το 2020, ο Φακριζαντέχ δολοφονήθηκε σε ενέδρα, η οποία αποδόθηκε ευρέως στο Ισραήλ, με χρήση τηλεκατευθυνόμενου πολυβόλου με τεχνητή νοημοσύνη.
Μετά τον θάνατο του Φακριζαντέχ, ο Αμπασί-Νταβανί δεσμεύτηκε να συνεχίσει το έργο του. Όπως δήλωσε στην κρατική εφημερίδα Iran: “Πρέπει να μεταφέρουμε αυτή την επιστήμη στα πανεπιστήμια και να την εξαπλώσουμε σε ολόκληρη την κοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο, λειτουργεί ως λειτουργικό σύστημα και κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει δολοφονώντας ανθρώπους”.
Η επίσημη αναγνώριση του SPND
Το 2024, το ιρανικό κοινοβούλιο αναγνώρισε επίσημα για πρώτη φορά το SPND σύμφωνα με τον ιρανικό νόμο, τοποθετώντας το υπό τον έλεγχο του υπουργείου Άμυνας και, τελικά, υπό την προσωπική εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν.
Ο νόμος, που ανέφερε ότι στόχος του ήταν η συνέχιση και εδραίωση του έργου του επιστήμονα μάρτυρα Μοχσέν Φακριζαντέχ, εξαίρεσε τον προϋπολογισμό του SPND από κοινοβουλευτικό έλεγχο και του παρείχε νομική εξουσία για τη δημιουργία εμπορικών και ακαδημαϊκών θυγατρικών.
Η σιωπηλή έγκριση της Μόσχας
Σύμφωνα με ειδικούς στα πυρηνικά θέματα, είναι εξαιρετικά απίθανο οι Ιρανοί να έχουν προσεγγίσει ρωσικές εγκαταστάσεις χωρίς την ανοχή της FSB, της κεντρικής υπηρεσίας ασφαλείας της Ρωσίας. Ο Μάθιου Μπαν, πρώην σύμβουλος του Λευκού Οίκου για πυρηνικά θέματα κατά τη δεκαετία του 1990, τονίζει ότι τέτοιες επισκέψεις δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς την επίγνωση των ρωσικών αρχών ασφαλείας.
Τα ερευνητικά ιδρύματα που επισκέφτηκαν οι Ιρανοί εξειδικεύονται σε τεχνολογίες διπλής χρήσης. Πρόκειται για εξαρτήματα και τεχνικές που έχουν νόμιμες πολιτικές εφαρμογές, αλλά παράλληλα μπορούν να αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Δεκαετής αναζήτηση απαγορευμένων τεχνολογιών
Η SPND, ο ιρανικός οργανισμός που βρίσκεται στο επίκεντρο των αποκαλύψεων, επιδιώκει εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία να αποκτήσει κρυφά τεχνολογίες διπλής χρήσης. Σύμφωνα με τις ΗΠΑ και δημόσιες δηλώσεις των υπηρεσιών πληροφοριών της Γερμανίας, των Κάτω Χωρών και της Σουηδίας, ο οργανισμός προσπαθεί να παρακάμψει τους δυτικούς ελέγχους εξαγωγών.
Οι τεχνικές προσφορές των ρωσικών εταιρειών που συναντήθηκαν με την ιρανική αντιπροσωπεία υποδηλώνουν ότι το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν σε διαγνωστικά εργαλεία για δοκιμές πυρηνικών όπλων. Τα έγγραφα που εξέτασαν οι Financial Times αποκαλύπτουν ότι η αναζήτηση επεκτάθηκε πέρα από την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη σε κάτι πολύ πιο ευαίσθητο: τα ραδιενεργά υλικά.
Επικίνδυνη αναζήτηση ραδιενεργών ισοτόπων
Στα τέλη Μαΐου του περασμένου έτους, ο Καλβάντ απέστειλε επιστολή προς την Ritverc, ρωσικό προμηθευτή πυρηνικών ισοτόπων. Η επιστολή περιείχε αίτημα για προμήθεια τριών ραδιενεργών ισοτόπων για λογαριασμό της DamavandTec: Τρίτιο, στροντίο-90 και νικέλιο-63.
Οι εξαγωγές όλων αυτών των ισοτόπων υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους. Το τρίτιο ιδιαίτερα θεωρείται από τους ειδικούς ως κόκκινη σημαία για τη διάδοση πυρηνικών όπλων, ειδικά όταν το ενδιαφέρον προέρχεται από οντότητες συνδεδεμένες με την άμυνα.
Το τρίτιο ως κλειδί για σύγχρονα πυρηνικά όπλα
Σε μεγάλες ποσότητες, το τρίτιο αποτελεί θεμελιώδες συστατικό για τη δημιουργία σύγχρονων πυρηνικών κεφαλών, καθώς επιτρέπει την τεράστια ενίσχυση της εκρηκτικής δύναμης της συσκευής. Παρότι έχει πολιτικές εφαρμογές στον φωτισμό, τη διαγνωστική ιατρική και την έρευνα για τη σύντηξη, η εμπορική του χρήση παραμένει περιορισμένη και αυστηρά ρυθμισμένη.
Οι λίγοι αντιδραστήρες παγκοσμίως που παράγουν τρίτιο σήμερα το κάνουν κυρίως για να ενισχύσουν πυρηνικές κεφαλές, σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Αλμπέρκ, πρώην επικεφαλής του κέντρου ελέγχου όπλων του ΝΑΤΟ. “Όταν κάποιος ζητά τρίτιο, αυτόματα σκέφτομαι όπλα”, δηλώνει ο Αλμπέρκ, που είναι τώρα ανώτερος συνεργάτης στο Pacific Forum.
Ακόμη και μια μη εκπληρωμένη παραγγελία τριτίου που συνδέεται με την SPND θα προκαλούσε άμεση ανησυχία στις δυτικές υπηρεσίες καταπολέμησης της διάδοσης, σύμφωνα με τους ειδικούς. Δύο πρώην δυτικοί αξιωματούχοι αποκάλυψαν στους Financial Times ότι οι ΗΠΑ είχαν εντοπίσει πέρυσι ενδείξεις για εμπλοκή της SPND σε μεταφορά τεχνογνωσίας διπλής χρήσης με τη Ρωσία.
