∆ύο κορυφαίες συναντήσεις ηγετών, µε διαφορά ογδόντα χρόνων η µία από την άλλη, η ∆ιάσκεψη της Γιάλτας και η Σύνοδος της Αλάσκας, φέρνουν στο προσκήνιο την αέναη δυναµική της παγκόσµιας διπλωµατίας ως µέσου για την επίλυση κρίσεων. Τον Φεβρουάριο του 1945, στην πόλη-θέρετρο της Κριµαίας η ανθρωπότητα βρισκόταν στο κατώφλι µιας νέας εποχής. Ο Β’ Παγκόσµιος Πόλεµος πλησίαζε στο τέλος του στην Ευρώπη, µε τις δυνάµεις του Αξονα να υποχωρούν σε όλα τα µέτωπα. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο Αµερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης, Ιωσήφ Στάλιν, συναντήθηκαν για να χαράξουν τον µεταπολεµικό χάρτη.
Η ∆ιάσκεψη της Γιάλτας είχε σαφή στόχο, την οργάνωση της ειρήνης µετά την καταστροφή. Η ατζένταπεριελάµβανε τη δηµιουργία του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών, την αναδιάταξη των συνόρων, την τύχη της Γερµανίας, καθώς και τη χάραξη σφαιρών επιρροής. Αν και τυπικά µιλούσαν για την ελευθερία των λαών, οι αποφάσεις τους αντανακλούσαν την ψυχρή λογική της ισορροπίας ισχύος.
Η «ουδέτερη» γέφυρα
Τον Αύγουστο του 2025, σε µια αρκτική πολιτεία των ΗΠΑ, χιλιάδες χιλιόµετρα από τα πολεµικά µέτωπα της Ουκρανίας, ο Ντόναλντ Τραµπ και ο Βλαντίµιρ Πούτιν συναντήθηκαν για συνοµιλίες µε σκοπό τον τερµατισµό του πολέµου, που ξεκίνησε µε τη ρωσική εισβολή του 2022. Η επιλογή της Αλάσκας δεν είναι τυχαία. Συµβολίζει µια «ουδέτερη» γέφυρα µεταξύ των δύο χωρών, πρώην ρωσικό έδαφος, αµερικανικό από τον 19ο αιώνα, και γεωγραφικά στο µέσον των δύο πλευρών. Επελέγη επίσης ως ένα ασφαλές έδαφος για τον Ρώσο πρόεδρο, µακριά από τα ευρωπαϊκά εντάλµατα σύλληψης.
Η συνάντηση, σε αντίθεση µε τη Γιάλτα, ήταν διµερής. Ουκρανοί αξιωµατούχοι και Ευρωπαίοι ηγέτες εξέφρασαν έντονη δυσαρέσκεια, υπογραµµίζοντας ότι «η ειρήνη δεν µπορεί να αποφασιστεί χωρίς την Ουκρανία στο τραπέζι». Οι διαφαινόµενες εδαφικές ανταλλαγές ανησυχούν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, που κάνουν λόγο για µια συµφωνία «άνευ όρων» προς όφελος της Μόσχας.
Παρά τις ριζικά διαφορετικές συνθήκες, ορισµένες αναλογίες είναι αδύνατο να αγνοηθούν. Και οι δύο συναντήσεις πραγµατοποιούνται σε κρίσιµες καµπές διεθνών συγκρούσεων. Στη Γιάλτα, οι Σύµµαχοι έβλεπαν το τέλος ενός Παγκόσµιου Πολέµου· στην Αλάσκα, οι ηγέτες προσπάθησαν να ανακόψουν µια περιφερειακή αλλά δυνητικά αποσταθεροποιητική σύγκρουση. Και στις δύο περιπτώσεις, η απουσία άµεσης εκπροσώπησης των µικρότερων χωρών δηµιουργεί µια αίσθηση «διπλωµατίας των µεγάλων» σε βάρος των µικρών. Οπως η Πολωνία το 1945, έτσι και η Ουκρανία σήµερα βρέθηκε θεατής σε καθοριστικές διαπραγµατεύσεις για το µέλλον της.
Η γεωπολιτική λογική της ισορροπίας ισχύος, ή αλλιώς η «realpolitik», παραµένει κυρίαρχη. Στη Γιάλτα εκφράστηκε µε τη διανοµή σφαιρών επιρροής. Στην Αλάσκα, η λογική αυτή µπορεί να οδηγήσει σε παγίωση τετελεσµένων επί του εδάφους. Σε προσωπικό επίπεδο στόχος του Ρούζβελτ ήταν να συνδέσει το όνοµά του ως «ανθρώπου της ειρήνης». Ο πρόεδρος Τραµπ επιθυµεί και εκείνος διακαώς να πάρει το Νοµπέλ Ειρήνης.
Χωρίς κοινό όραµα
Οι διαφορές, ωστόσο, είναι εξίσου εντυπωσιακές. Το 1945, οι τρεις ηγέτες συναντήθηκαν σε ένα περιβάλλον όπου ο εχθρός ήταν κοινός και η νίκη σχεδόν εξασφαλισµένη. Οι αποφάσεις τους είχαν την ισχύ να διαµορφώσουν τη διεθνή τάξη σε βάθος δεκαετιών. Σήµερα, η Αλάσκα φιλοξένησε µια συνάντηση δύο ηγετών που δεν µοιράζονται ένα κοινό όραµα για το µέλλον, αλλά αναζητούν, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, µια πολιτική διέξοδο.
Η Γιάλτα υπήρξε τριµερής και πολυήµερη, µε πλήρη διπλωµατική προετοιµασία και συµµετοχή πολυµελών αντιπροσωπειών. Η Αλάσκα ήταν µια πιο κλειστή και προσωποκεντρική συνάντηση, µε περιορισµένη θεσµική δοµή και έµφαση στις προσωπικές σχέσεις των δύο ηγετών. Επιπλέον, η Γιάλτα οδήγησε άµεσα σε θεσµικά αποτελέσµατα, όπως η ίδρυση του ΟΗΕ, ο καθορισµός ζωνών κατοχής στη Γερµανία, οι συµφωνίες για την είσοδο της ΕΣΣ∆ στον πόλεµο κατά της Ιαπωνίας. Η Αλάσκα προτείνει µια συµφωνία που αφήνει αναπάντητο το καίριο ερώτηµα αν είναι βιώσιµη
Και οι δύο στιγµές δείχνουν ότι η διεθνής διπλωµατία σπάνια είναι πεδίο καθαρών νικών. Στη Γιάλτα οι ηγέτες κατηγορήθηκαν ότι εγκατέλειψαν την Ανατολική Ευρώπη στη σοβιετική κυριαρχία. Στην Αλάσκα φάνηκε ο κίνδυνος για µια συµφωνία η οποία κατοχυρώνει την απώλεια ουκρανικών εδαφών, υπονοµεύοντας το ∆ιεθνές ∆ίκαιο. Επιπλέον, η σύγκριση επαληθεύει µια θεµελιώδη αρχή της υψηλής διπλωµατίας, πως λίγοι άνδρες, σε κλειστά δωµάτια, µπορούν να επηρεάσουν την πορεία ολόκληρου του κόσµου. Μια αρχή που µπορεί µεν να προσφέρει βραχυπρόθεσµη σταθερότητα, σπέρνει όµως συχνά σπόρους µελλοντικών συγκρούσεων.
Από το χθες στο σήµερα
Αν και από τη Γιάλτα µέχρι την Αλάσκα η διεθνής σκηνή έχει αλλάξει θεαµατικά, από έναν διπολικό, ψυχροπολεµικό κόσµο, σε µια πολυπολική και αβέβαιη εποχή, όπου η ισχύς είναι το ζητούµενο, ωστόσο, η ανάγκη για διάλογο, ακόµη και ανάµεσα σε αντιπάλους, παραµένει σταθερή. Και στις δύο περιπτώσεις οι συναντήσεις δεν ήταν απλώς για να λύσουν µια κρίση, αλλά για να διαµορφώσουν το πλαίσιο του επόµενου κεφαλαίου της ιστορίας, η οποία τελικά θα κρίνει εάν η Αλάσκα του 2025 θα αποτελέσει σηµείο καµπής προς την ειρήνη ή µια χαµένη ευκαιρία, όπως για πολλούς υπήρξε η Γιάλτα.
Εφημερίδα «Κυριακάτικη Απογευματινή»
