Η απόφαση της Κίνας, να επιβάλει αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές σπάνιων γαιών και σχετικών τεχνολογιών, σηματοδοτεί μια νέα, πιο επικίνδυνη φάση στον οικονομικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό μεταξύ Πεκίνου, Ουάσινγκτον και Βρυξελλών. Το μέτρο, που η Κίνα αιτιολογεί ως «προστασία της εθνικής ασφάλειας», έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις σε Αμερική και Ευρώπη, καθώς απειλεί να διαταράξει τις αλυσίδες εφοδιασμού κρίσιμων τεχνολογιών, από τα μικροτσίπ και τα ηλεκτρικά οχήματα μέχρι τα οπλικά συστήματα.
Η Κίνα ελέγχει σήμερα περίπου το 70% της παγκόσμιας εξόρυξης σπάνιων γαιών, το 90% της επεξεργασίας και το 93% της κατασκευής μαγνητών – δηλαδή, κυριαρχεί σχεδόν ολοκληρωτικά στην αλυσίδα παραγωγής των κρίσιμων αυτών μετάλλων. Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για πολλά προϊόντα αιχμής, από τα smartphones και τα ηλεκτρικά οχήματα, μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη, τα μαχητικά F-35 και τα ραντάρ.
Με τους νέους κανονισμούς απαιτείται άδεια για οποιοδήποτε προϊόν περιέχει έστω και ίχνη κινεζικών σπάνιων γαιών ή έχει παραχθεί με κινεζική τεχνογνωσία για να εξαχθεί. Με άλλα λόγια, η Κίνα επιχειρεί να επεκτείνει την κυριαρχία της πέρα από τα σύνορά της, στον πυρήνα των παγκόσμιων αλυσίδων τεχνολογίας.
Σύμφωνα με το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας, στόχος είναι η προστασία της «εθνικής ασφάλειας» και η αποτροπή της στρατιωτικής χρήσης κινεζικής τεχνολογίας από ξένες χώρες. Ωστόσο, διεθνείς αναλυτές βλέπουν πίσω από αυτή την κίνηση μια στρατηγική πίεσης προς τις ΗΠΑ, αλλά και ένα μήνυμα ισχύος προς την Ευρώπη.
Η αντιπαράθεση ξεκίνησε το 2022, μετά την απόφαση του Τζο Μπάιντεν να επιβάλει αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές αμερικανικών ημιαγωγών υψηλής τεχνολογίας, καθώς και μηχανημάτων κατασκευής τους προς την Κίνα, ώστε να επιβραδύνει την ανάπτυξη της κινεζικής τεχνητής νοημοσύνης και των στρατιωτικών της προγραμμάτων.
Η απάντηση των ΗΠΑ
Η Ουάσινγκτον βλέπει την κίνηση του Πεκίνου ως μια προσπάθεια ελέγχου της παγκόσμιας τεχνολογικής αλυσίδας. Ο Λευκός Οίκος προειδοποιεί ότι οι νέοι κανόνες θα μπορούσαν να επιβραδύνουν ή και να παγώσουν την παραγωγή ημιαγωγών, πλήττοντας ακόμη και τα αμερικανικά εργαστήρια τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν υλικά κινεζικής προέλευσης.
Αναλυτές, όπως ο Τζίμι Γκούντριτς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, υπογραμμίζουν ότι εάν η Ουάσινγκτον δεν αντιδράσει σθεναρά, η Κίνα θα μπορούσε να αποκτήσει de facto έλεγχο ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού των προηγμένων ημιαγωγών.
Οι ΗΠΑ εξετάζουν ήδη αντίμετρα, δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής σπάνιων γαιών μέσω κρατικών επιχορηγήσεων, καθώς και τη δημιουργία συμμαχικών αλυσίδων εφοδιασμού με χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Ιαπωνία.
Ήδη, η αμερικανική εταιρεία USA Rare Earth και άλλοι βιομηχανικοί εταίροι επενδύουν σε νέα ορυχεία και εργοστάσια μαγνητών, με σκοπό να μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Από τη μία, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα για τις σπάνιες γαίες, από την άλλη επιδιώκει στενό συντονισμό με τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της G7 και του Συμβουλίου Εμπορίου και Τεχνολογίας (TTC).
Οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες, ιδίως η αυτοκινητοβιομηχανία και ο αμυντικός τομέας, έχουν ήδη αρχίσει να αισθάνονται την πίεση. Ορισμένες εταιρείες, όπως η γερμανική Magnosphere, αναφέρουν εκρηκτική αύξηση των παραγγελιών, καθώς προσπαθούν να καλύψουν τα κενά που δημιουργούν οι καθυστερήσεις στις κινεζικές εξαγωγές.
Ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Κίνα, Γενς Εσκελουντ, προειδοποιεί ότι εκατοντάδες ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν «παγιδευτεί» στη γραφειοκρατία των αδειών εξαγωγής, με δεκάδες να καταγράφουν ήδη οικονομικές απώλειες.
Σε πολιτικό επίπεδο, η Ε.Ε. αρχίζει να συζητά πιθανές συντονισμένες ενέργειες με τις ΗΠΑ, όπως η επιβολή δασμών-αντιποίνων, η δημιουργία κοινής στρατηγικής αποθεματοποίησης σπάνιων γαιών και η ενίσχυση επενδύσεων σε ευρωπαϊκά έργα εξόρυξης και επεξεργασίας σε χώρες όπως η Σουηδία και η Φινλανδία.
Η μάχη για την κυριαρχία
Πέρα από τα τιμολόγια και τις άδειες, η σύγκρουση για τις σπάνιες γαίες αντικατοπτρίζει τη βαθύτερη μάχη για την τεχνολογική κυριαρχία του 21ου αιώνα. Η Κίνα επιχειρεί να «αντιγράψει» τα αμερικανικά εργαλεία ελέγχου εξαγωγών και να τα στρέψει εναντίον της Δύσης, δημιουργώντας ένα νέο είδος «τεχνολογικού εθνικισμού».
Για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, η απάντηση δεν είναι απλή. Η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού απαιτεί χρόνια επενδύσεων, περιβαλλοντικές εγκρίσεις και τεχνογνωσία που σήμερα συγκεντρώνεται κυρίως στην Κίνα. Ακόμη κι αν υπάρξουν νέες μονάδες εξόρυξης, η επεξεργασία των μετάλλων παραμένει ένα σημείο ασφυκτικού κινεζικού ελέγχου.
Όπως οι αγωγοί φυσικού αερίου καθόρισαν τη γεωπολιτική του 20ού αιώνα, έτσι οι αλυσίδες σπάνιων γαιών θα καθορίσουν τη γεωπολιτική του 21ου.
Αν δεν υπάρξει αποκλιμάκωση, ο κόσμος κινδυνεύει να εισέλθει σε μια νέα εποχή «τεχνολογικού Ψυχρού Πολέμου», όπου τα κρίσιμα υλικά θα χρησιμοποιούνται ως γεωπολιτικά όπλα.
Κυριακάτικη Απογευματινή
