Την καθιέρωση μιας νέου τύπου… ΑΤΑ (της γνωστής Αυτόματης Τιμαριθμικής Προσαρμογής, που είχε θεσπίσει το ΠΑΣΟΚ το 1982 ώστε να προστατεύσει τους μισθούς από τον καλπάζοντα πληθωρισμό), εισηγείται -εμμέσως πλην σαφώς- στην κυβέρνηση ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας. Η πρόταση της ΤτΕ δεν μοιάζει με την ΑΤΑ την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου που προέβλεπε ανά τετράμηνο αύξηση μισθών με βάση τον πληθωρισμό, αλλά στη σύγχρονη εκδοχή της συνδέεται με τη δημιουργία ενός αυτόματου μηχανισμού προσαρμογής των φορολογικών κλιμακίων που επιβαρύνουν τους μισθούς όταν αυτοί αυξάνονται, ώστε να μην τρώει τις αυξήσεις η μετακίνηση των εργαζομένων σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό.
Διάβρωση
Στην πράξη ο κεντρικός τραπεζίτης στρώνει το έδαφος στην κυβέρνηση να προχωρήσει σε ευρεία τιμαριθμική προσαρμογή της φορολογικής κλίμακας και σε αλλαγές φορολογικών συντελεστών, εστιάζοντας στο φαινόμενο της «φορολογικής διάβρωσης», δηλαδή στην αθόρυβη αύξηση της επιβάρυνσης των φορολογουμένων λόγω πληθωρισμού, χωρίς αντίστοιχη ενίσχυση της αγοραστικής τους δύναμης. Η φορολογική διάβρωση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο το κράτος -λόγω πληθωρισμού- εισπράττει περισσότερα φορολογικά έσοδα, την ώρα που οι φορολογούμενοι «ανεβαίνουν» σε υψηλότερα κλιμάκια, πληρώνοντας περισσότερους φόρους παρά το γεγονός ότι τα ονομαστικά τους έσοδα και η αγοραστική τους δύναμη δεν έχουν αυξηθεί. Η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης πλήττει κυρίως τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα, με αποτέλεσμα να μειώνεται η προοδευτικότητα του συστήματος και να αυξάνεται η ανισότητα.
Όπως προειδοποιεί η ΤτΕ, η φορολογική διάβρωση απειλεί τη δικαιοσύνη και τη βιωσιμότητα του φορολογικού συστήματος, καθώς επιβαρύνει δυσανάλογα τους φορολογούμενους, χωρίς να βελτιώνεται η πραγματική φοροδοτική τους ικανότητα. Η στρέβλωση αυτή γίνεται ιδιαίτερα εμφανής όταν οι αμοιβές αυξάνονται ονομαστικά, λόγω πληθωρισμού ή συλλογικών δια
Στην ειδική μελέτη για την περίοδο 2019-2023, η Τράπεζα της Ελλάδος διαπιστώνει ότι η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης δεν ήταν αποτέλεσμα αλλαγής νομοθεσίας, αλλά της μη προσαρμογής των φορολογικών κλιμακίων στον πληθωρισμό. Χαρακτηριστικά, η ελαστικότητα του φόρου εισοδήματος -δηλαδή το πόσο αυξάνονται τα έσοδα για κάθε 1% αύξηση εισοδήματος- ενισχύθηκε από 1,8 το 2019 σε 2,0 το 2023.
Αγοραστική δύναμη
Σύμφωνα με την έκθεση, το 2023 περίπου το 70% της φορολογικής επιβάρυνσης προήλθε από μετακίνηση φορολογουμένων σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια -έναντι μόλις 20% το 2019- χωρίς ουσιαστική βελτίωση στην πραγματική ευημερία τους. Η μετατόπιση αυτή αφορά κυρίως εργαζόμενους οι οποίοι, αν και παραμένουν στο ίδιο επίπεδο αγοραστικής δύναμης, εμφανίζονται εισοδηματικά «πλουσιότεροι» και φορολογούνται αυστηρότερα.
Παρά τις φορολογικές παρεμβάσεις που προηγήθηκαν (μειώσεις συντελεστών, νέα κλίμακα, αλλαγές στις εισφορές), η έκθεση καταγράφει ότι η απουσία θεσμοθετημένου μηχανισμού τιμαριθμοποίησης κρατά ψηλά το φορολογικό βάρος. Αν και τα έσοδα από τον φόρο εισοδήματος παρέμειναν στο 5,9% του ΑΕΠ και ο μέσος συντελεστής μειώθηκε οριακά στο 8,7%, η επιβάρυνση για τα μεσαία στρώματα παραμένει αισθητή.
Η Τράπεζα της Ελλάδος δεν προτείνει ρητά την καθιέρωση μόνιμου μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, αλλά καλεί σε ενσωμάτωση της ποσοτικοποίησης της «διάβρωσης» στον μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό σχεδιασμό. Η καταγραφή και ανάλυση των επιδράσεων -όπως σημειώνεται- θα βελτιώσει την ακρίβεια των εκτιμήσεων για τα έσοδα και θα στηρίξει πιο στοχευμένες και κοινωνικά δίκαιες παρεμβάσεις.
Η έκθεση καταλήγει ότι η ενίσχυση της προοδευτικότητας του φορολογικού συστήματος μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα στη φορολογική διάβρωση, οδηγώντας σε δικαιότερη κατανομή των βαρών και ενίσχυση της συμμόρφωσης. Παράλληλα, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο για «ευέλικτες» μορφές τιμαριθμοποίησης, προσαρμοσμένες στις εισοδηματικές ομάδες που πλήττονται περισσότερο. Η παρέμβαση της ΤτΕ αποκτά ξεχωριστή πολιτική σημασία, καθώς πραγματοποιείται σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών έχουν ήδη αρχίσει να επεξεργάζονται το «πακέτο» με τις παρεμβάσεις που θα ανακοινώσει ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ.
Περιορισμός στρεβλώσεων
Σύμφωνα με πληροφορίες, στο οικονομικό επιτελείο εξετάζεται σοβαρά το ενδεχόμενο θέσπισης αυτόματης τιμαριθμοποίησης των φορολογικών κλιμακίων, ώστε να περιοριστούν οι στρεβλώσεις από την πληθωριστική πίεση ειδικά για εισοδήματα μεταξύ 20.000 και 40.000 ευρώ ή 50.000 ευρώ, που κινδυνεύουν να υπερφορολογηθούν, εάν μετακινηθούν σε ανώτερο συντελεστή λόγω της αύξησης αποδοχών.
Τα τελευταία χρόνια ο πληθωρισμός και η μη προσαρμογή των φορολογικών ορίων οδήγησαν σε μείωση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος για χιλιάδες εργαζομένους, καθώς οι ονομαστικές αυξήσεις διογκώνουν το τελικό ποσό του φόρου. Με δεδομένες τις πληθωριστικές προβλέψεις -2,7% για το 2024 και στόχο 2,1% για το 2025- η ΤτΕ εκτιμά ότι, εφόσον εφαρμοστεί τιμαριθμική αναπροσαρμογή, το αφορολόγητο όριο θα μπορούσε να αυξηθεί στα 10.200 ευρώ, ακολουθούμενο από αντίστοιχη προσαρμογή στα υπόλοιπα κλιμάκια.
Εφημερίδα Απογευματινή
