Η ελληνική ακτοπλοΐα, πυλώνας για τη νησιωτική οικονομία, τον τουρισμό και τις θαλάσσιες διασυνδέσεις της χώρας, παλεύει με τα κύματα των προκλήσεων που δημιουργούν ο γερασμένος στόλος των πλοίων, ο περιορισμένος ανταγωνισμός και τα υψηλά κόστη που μετακυλίονται στις τσέπες των ταξιδιωτών είτε μέσω των εισιτηρίων είτε μέσω των τεράστιων κρατικών δαπανών για τις άγονες γραμμές.
Η ενδιάμεση έκθεση της Επιτροπής Ανταγωνισμού που δημοσιεύτηκε χθες σκιαγραφεί ένα τοπίο με αυξανόμενη συγκέντρωση ισχύος σε λίγους μεγάλους παίκτες, γερασμένο στόλο, αυξημένα κόστη και ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που αφήνει περιθώρια για στρεβλώσεις, αδιαφάνεια και καλλιεργεί συνθήκες αντιανταγωνιστικών πρακτικών.
Η έρευνα, που ξεκίνησε την άνοιξη και τέθηκε χθες σε δημόσια διαβούλευση, προειδοποιεί ότι χωρίς βαθιές μεταρρυθμίσεις η ακτοπλοϊκή αγορά κινδυνεύει να χάσει τη δυναμική της, με σοβαρές συνέπειες για τα νησιά, τους επιβάτες και τις τοπικές επιχειρήσεις.
Παρά τον μεγάλο αριθμό των 216 εγγεγραμμένων εταιρειών και των 299 πλοίων (247 συμβατικά και 52 ταχύπλοα), η αγορά χαρακτηρίζεται από ισχυρή συγκέντρωση. Οι όμιλοι Attica Group και Seajets ελέγχουν σχεδόν το 60% της συνολικής χωρητικότητας επιβατών, περιορίζοντας την πραγματική επιλογή των ταξιδιωτών και τον ανταγωνισμό, ιδιαίτερα στις δημοφιλείς γραμμές.
150 εκατ. ευρώ ετησίως είναι σήμερα οι επιδοτήσεις για τις άγονες γραμμές
Η έντονη εποχικότητα και το υψηλό λειτουργικό κόστος επιτείνουν τη δυσκολία εισόδου νέων παικτών, με αποτέλεσμα να ευνοείται ένα περιβάλλον ολιγοπωλιακό, όπου η ισορροπία τιμών και υπηρεσιών καθορίζεται από λίγους. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού σημειώνει στην έκθεση της τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τους επιβάτες οι ακτοπλοϊκές εταιρείες μέσα από την τιμολογιακή πολιτική: «Στη διαμόρφωση των τιμών φαίνεται να μη συνεκτιμώνται επαρκώς οι ανάγκες του “μέσου χρήστη” (νησιώτες, τακτικοί επιβάτες, μεταφορείς) και το εισοδηματικό περιβάλλον, αλλά να υπερισχύει τελικά η οπτική του περιστασιακού επισκέπτη, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες».
Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα της έκθεσης αφορά τη μέση ηλικία του στόλου, που υπερβαίνει τα 25 έτη, φτάνοντας ακόμη και τα 30 στις απομακρυσμένες γραμμές. Παράλληλα η έλλειψη σύγχρονων τεχνολογιών και η περιορισμένη ενεργειακή αποδοτικότητα επισημαίνεται ότι καθιστούν τα πλοία ακριβά στη λειτουργία (καύσιμα, κόστη συντήρησης) και μη βιώσιμα απέναντι στους νέους ευρωπαϊκούς κανονισμούς (Fit for 55 και ETS).
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού προειδοποιεί πως χωρίς επενδύσεις ανανέωσης του στόλου, το επιπλέον κόστος θα συνεχίσει να μετακυλίεται αναπόφευκτα στα εισιτήρια, πλήττοντας τους μόνιμους κατοίκους των νησιών, τις επιχειρήσεις αλλά και την τουριστική κίνηση προς συγκεκριμένους προορισμούς.
Ιδιαίτερα προβληματικό εμφανίζεται και το ρυθμιστικό πλαίσιο δρομολόγησης, που -σύμφωνα με την έκθεση- περιλαμβάνει «παράθυρα» τα οποία επιτρέπουν έκτακτες αποφάσεις του υπουργείου Ναυτιλίας, μειώνοντας τη διαφάνεια και τα κίνητρα για υγιή ανταγωνισμό.
Η εκτόξευση των επιδοτήσεων για τις «άγονες γραμμές», από 10 εκατ. ευρώ το 2001 σε 150 εκατ. ευρώ ετησίως σήμερα, χωρίς επαρκή αξιολόγηση αποτελεσμάτων, καταδεικνύει μια δομική στρέβλωση. Η Επιτροπή ζητά ριζική αναθεώρηση του πλαισίου δημόσιας υπηρεσίας (PSO), με σαφή κριτήρια, έλεγχο αποδοτικότητας και διαφάνεια στη διαδικασία ανάθεσης.
Η κατάσταση στους ελληνικούς λιμένες περιγράφεται ως ανεπαρκής και αποσπασματική. Ελλείψεις σε υποδομές και εγκαταστάσεις επιβατών περιορίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων γραμμών. Η Επιτροπή προτείνει ανασχεδιασμό του δικτύου με πρότυπο hub-and-spoke, δημιουργία περιφερειακών κόμβων πέραν του Πειραιά και ενιαίο φορέα λιμενικής διαχείρισης για καλύτερο συντονισμό και προγραμματισμό.
Ακριβή
Η μετάβαση σε πλοία χαμηλών εκπομπών αποτελεί στρατηγική πρόκληση. Ωστόσο, πολλές μικρότερες εταιρείες δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζική χρηματοδότηση ή επενδυτικά προγράμματα, γεγονός που εντείνει τον κίνδυνο περαιτέρω συγκέντρωσης της αγοράς. Η Επιτροπή εισηγείται ειδικά χρηματοδοτικά και φορολογικά κίνητρα για «πράσινες» επενδύσεις και ανανέωση στόλου.
Πέντε προτάσεις για μια νέα ακτοπλοϊκή πολιτική
Η έκθεση καταλήγει σε πέντε βασικούς άξονες πολιτικής:
1. Αναθεώρηση του πλαισίου δρομολόγησης και περιορισμός των ευθυγραμμίσεων.
2. Επανασχεδιασμός των PSO με διαφάνεια και έλεγχο αποτελεσματικότητας.
3. Αναβάθμιση λιμένων και ενίσχυση της διατροπικότητας.
4. Κίνητρα για «πράσινες» επενδύσεις και τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών.
5. Ίδρυση ενιαίου εποπτικού φορέα για τον στρατηγικό σχεδιασμό της ακτοπλοΐας.
Η δημόσια διαβούλευση θα ολοκληρωθεί στις 14 Νοεμβρίου, ενώ η τελική έκθεση της Επιτροπής αναμένεται στις αρχές του 2026. Τα συμπεράσματά της θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον της ελληνικής ακτοπλοΐας – ενός τομέα που, όπως επισημαίνεται, «παραμένει αναντικατάστατος, αλλά όχι πλέον βιώσιμος χωρίς βαθιές αλλαγές».
Εφημερίδα Απογευματινή
