Η άνοδος της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη αποτέλεσε το επίκεντρο μιας κρίσιμης συζήτησης στο πλαίσιο του 29ου Ετήσιου Κυβερνητικού Στρογγυλού Τραπεζιού του Economist. Το πάνελ με θέμα «Ανισότητες, λαϊκισμός και το φαινόμενο της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη» διεξήχθη από 1 έως 3 Ioυλίου 2025 στο Grand Resort Lagonissi, με διακεκριμένες ευρωπαϊκές προσωπικότητες να αναλύουν τις βαθύτερες αιτίες του φαινομένου.
Στη συζήτηση συμμετείχαν ο Martin Schulz, πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο Pierre Moscovici, πρώτος πρόεδρος του γαλλικού Ελεγκτικού Συνεδρίου και πρώην Ευρωπαίος Επίτροπος, και η Άννα Διαμαντοπούλου, πρώην Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τον συντονισμό είχε ο John Andrews, σύμβουλος έκδοσης του The Economist.
Φόβος και ανασφάλεια ως καύσιμο του λαϊκισμού στην Ευρώπη
Οι ομιλητές συμφώνησαν ότι ο φόβος αποτελεί κεντρικό συναίσθημα που τροφοδοτεί την άνοδο της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη. Όπως τονίστηκε, «οι άνθρωποι φοβούνται, οι νέοι φοβούνται για το μέλλον, οι πιο ηλικιωμένοι για το μέλλον των νέων». Αυτός ο διάχυτος φόβος, σε συνδυασμό με την αδυναμία πολλών πολιτών να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν στις ραγδαίες αλλαγές, δημιουργεί ένα γόνιμο έδαφος για την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων.
Τα ακροδεξιά κόμματα εκμεταλλεύονται συστηματικά αυτή την ανασφάλεια. Οι μετανάστες συχνά τοποθετούνται σε αυτόν τον ρόλο, με το αφήγημα ότι «αν δεν είχαμε μετανάστες δεν θα είχαμε προβλήματα».
Η κ. Διαμαντοπούλου επισήμανε ότι το φαινόμενο δεν περιορίζεται απλώς στις ανισότητες. Ανέφερε παραδείγματα χωρών όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία, οι οποίες, παρότι είχαν τους καλύτερους κοινωνικούς δείκτες παγκοσμίως, ταυτόχρονα εμφάνιζαν τα πιο ισχυρά ακροδεξιά κόμματα.
Η ανάλυση πρέπει να συμπεριλάβει δύο άξονες: τον κοινωνικοοικονομικό και τον πολιτισμικό. Ο πρώτος άξονας αφορά την ανασφάλεια στην αγορά εργασίας, όχι τόσο λόγω της ανεργίας, αλλά λόγω της αλλαγής στη «φύση της εργασίας». «Υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν 14 ώρες, δεν έχουν προσωπική ζωή», τόνισε, υπογραμμίζοντας την υποβάθμιση των εργασιακών δικαιωμάτων στην πράξη. Ο δεύτερος άξονας σχετίζεται με ζητήματα ταυτότητας, όπου η τοπική ταυτότητα αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για τους πολίτες.
Η μεταβαλλόμενη φύση της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη
Οι συμμετέχοντες αναγνώρισαν ότι «δεν υπάρχει μία ακροδεξιά», αλλά πολλαπλές εκφάνσεις της με διαφορετικές στάσεις απέναντι στην Ευρώπη, τη δημοκρατία και την οικονομία. Ο κ. Schulz παρατήρησε μια σημαντική στρατηγική αλλαγή: «Μέχρι πρότινος ήθελαν να καταστρέψουν την Ευρώπη, τώρα θέλουν να την κατακτήσουν».
Για παράδειγμα, ενώ κόμματα όπως το ακροδεξιό κόμμα της Γερμανίας υπήρξαν ιστορικά αντιευρωπαϊκά, η περίπτωση της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία δείχνει μια διαφορετική προσέγγιση, καθώς «δεν είναι τόσο αντιευρωπαΐστρια ούτε κατά των επιχειρήσεων». Η κ. Μελόνι χαρακτηρίστηκε ως πιο «συγκρατημένη σε θέματα κοινωνικά» σε σύγκριση με την κ. Λεπέν στη Γαλλία.
Ο κ. Moscovici, αναφερόμενος στη Γαλλία, σημείωσε την υψηλή δημοτικότητα του κόμματος της Λεπέν, που ξεπερνά το 30%. Τόνισε την ανάγκη να κατανοηθούν οι αιτίες πίσω από αυτή την άνοδο, όπως οι ανισότητες, η ύφεση στη βιομηχανία και τα πολιτισμικά ζητήματα.
Η ανάγκη για νέες απαντήσεις και ηγεσία κατά του λαϊκισμού
Ένα κρίσιμο πρόβλημα που αναδείχθηκε είναι η έλλειψη ισχυρών πολιτικών προσωπικοτήτων που μπορούν να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά στους λαϊκιστές. «Ποιος θα σταθεί απέναντι στη Λε Πεν;» ήταν το ερώτημα που τέθηκε, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ηγέτες με «γοητεία» και πειθώ.
Ο λαϊκισμός χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να επικοινωνεί με έναν απλό τρόπο, κάτι που τα συμβατικά κόμματα δυσκολεύονται να κάνουν. Η κ. Διαμαντοπούλου υποστήριξε ότι η ψηφιακή εποχή απαιτεί αλλαγή στην πολιτική γλώσσα, καθώς η προσοχή του κοινού είναι περιορισμένη και η επικοινωνία πρέπει να γίνεται πλέον με σλόγκαν.
Προειδοποίησε επίσης ότι η έμφαση στην «οικονομική του πολέμου» και τις αμυντικές δαπάνες μπορεί να ευνοήσει τα ακροδεξιά κόμματα, καθώς αυτά εστιάζουν στη στήριξη των πολιτών. «Η άμυνα δεν πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα της Ευρώπης. Πρέπει να προστατεύσουμε τους ανθρώπους που ζουν μέσα στα σύνορα», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Προτάσεις για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων και της άκρας δεξιάς
Ως απάντηση στις προκλήσεις, οι ομιλητές πρότειναν συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ο κ. Moscovici υπογράμμισε την ανάγκη για επενδύσεις, αναφερόμενος στις εκθέσεις Draghi και Letta ως οδικούς χάρτες, και τη σημασία εργαλείων όπως το Next Generation EU.
Πρότεινε ως σλόγκαν την ανάγκη:
• «να πολεμήσουμε για τις ιδέες μας»
• «να ενδυναμώσουμε τους ανθρώπους»
• «να προστατεύσουμε»
Η προστασία είναι αυτό που αναμένουν οι πολίτες από τις προοδευτικές δυνάμεις όταν κυριαρχεί ο φόβος.
Ο κ. Schulz συμπύκνωσε το δικό του μήνυμα στις τρεις λέξεις: «Σεβασμός, ανοχή και αξιοπρέπεια». Η κ. Διαμαντοπούλου έκλεισε προτείνοντας τρεις τομείς στους οποίους πρέπει να δοθεί έμφαση: «Εργασία, περιφέρειες και ταυτότητα».
Η συζήτηση κατέδειξε ότι η αντιμετώπιση της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη απαιτεί ολοκληρωμένη προσέγγιση που να συνδυάζει οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές πολιτικές, με έμφαση στην προστασία των πολιτών και την ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής
