Σαν σήμερα το 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου έβαλε στις ράγες την αλλαγή που επιθυμούσε ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας.
«Δημοκρατικέ λαέ των Αθηνών… Απόψε ανασταίνεται, ανασταίνεται ο λαός των Αθηνών, ανασταίνεται ο ελληνικός λαός…». Ήταν απόγευμα της 15ης Οκτωβρίου του 1981 και ο Ανδρέας Παπανδρέου ευρισκόμενος στο «μπαλκόνι» της πλατείας Συντάγματος, με χιλιάδες πολίτες που ζητωκραύγαζαν «Λαός, ΠΑΣΟΚ, στην εξουσία», «Εδώ και τώρα Αλλαγή», «Εμπρός Ανδρέα για μια Ελλάδα νέα», έδινε το τελικό έναυσμα για το «Ραντεβού με την Ιστορία» στις εκλογές της Κυριακής 18 Οκτωβρίου. Το βράδυ της Κυριακής 18 Οκτωβρίου, το Καστρί – όπου βρισκόταν τότε το σπίτι του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ – βίωνε στιγμές που δεν μπορεί να περιγράψει κανείς.
Η «Αλλαγή» άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά καθώς το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να κερδίσει τις εκλογές λαμβάνοντας ποσοστό 48,07% (172 έδρες), η Νέα Δημοκρατία περιορίστηκε στο 35,87% (115 έδρες) και το ΚΚΕ 10,93% (13 έδρες).
Μάλιστα η συγκεκριμένη νίκη είχε διπλή σημασία για τον ίδιο καθώς το 1944 ο πατέρας του Γεώργιος Παπανδρέου (σσ Γέρος της Δημοκρατίας) ύψωσε στην Ακρόπολη την ελληνική σημαία (σσ έξι μέρες μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς).
Το διάγγελμα του Ανδρέα Παπανδρέου
Σε διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, που μεταδόθηκε τα ξημερώματα της 19ης Οκτωβρίου, ο θριαμβευτής των εκλογών της 18ης Οκτωβρίου 1981 είχε τονίσει μεταξύ άλλων τα εξής:
«Δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο, όπως το είχαμε τονίσει και στο παρελθόν, να οδηγήσουμε την χώρα σε οποιαδήποτε περιπέτεια. Στόχος μας, πολιτική μας, είναι η ευημερία του λαού. Είναι η εθνική υπερηφάνεια και η κοινωνική δικαιοσύνη. Είμαστε αποφασισμένοι να εκτελέσουμε το πρόγραμμά μας κατά γράμμα, γιατί μας δώσατε αυτό που ζητούσαμε. Μας δώσατε ισχυρή, αυτοδύναμη πλειοψηφία στην Βουλή των Ελλήνων, ώστε να μπορέσουμε δίχως δισταγμούς και δίχως αναστολές, να προχωρήσουμε στην πραγμάτωση της Αλλαγής.
Και σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου γιατί μας δώσατε αυτήν την ευκαιρία. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα μείνουμε στις επάλξεις αυτού του αγώνα για την Νέα Ελλάδα, που όλοι προσδοκούμε. Μιαν Ελλάδα που θα ανήκει στον λαό της, μιαν Ελλάδα που θα την διαφεντεύει ο λαός της.
Απόψε γιορτάζουμε την νίκη. Πρώτα απ’ όλα των δημοκρατικών θεσμών, που καταξιώθηκαν στις 18 του Οκτώβρη του 1981. Γιορτάζουμε την νίκη της Αλλαγής. Και θα ‘θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από τον λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας. Γεια σας, ευχαριστώ, και να ξέρετε πως θα τιμήσω το μεγάλο συμβόλαιο τιμής, που συνήψα τόσα χρόνια μαζί σας».
Από τη δική του πλευρά, ο μεγάλος ηττημένος των εκλογών, ο Γεώργιος Ράλλης, εν μέσω των πανηγυρισμών των οπαδών του ΠΑΣΟΚ, είχε δηλώσει με νόημα: «Ελπίζω οι Έλληνες να μην μετανοήσουν στο μέλλον για την σημερινή τους επιλογή».
Η εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ μέσα από το ιστορικό αρχείο της «Απογευματινής»
Ποιοι αποτέλεσαν την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ
Πρωθυπουργός: Ανδρέας Παπανδρέου
Υπουργείο Συντονισμού
Υπουργός Συντονισμού: Απόστολος Λάζαρης
Αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού:
Υφυπουργός Συντονισμού: Γιάννης Ποττάκης
Υφυπουργός Συντονισμού: Γρηγόρης Βάρφης (από 29 Οκτωβρίου 1981) αντικαταστάθηκε στις 2 Ιανουαρίου 1982 από τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη
Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως:
Υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως: Μένιος Κουτσόγιωργας
Υφυπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως: Γεώργιος Κατσιφάρας
Υφυπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως: Δημήτρης Μαρούδας
Υπουργείο Εξωτερικών:
Υπουργός Εξωτερικών: Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος
Υφυπουργός Εξωτερικών: Κάρολος Παπούλιας
Υφυπουργός Εξωτερικών: Ασημάκης Φωτήλας παραιτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1982 – Αντικαταστάθηκε στις 23 Απριλίου 1983 από τον Ιωάννη Καψή
Υφυπουργός Εξωτερικών: Γεώργιος Βάρφης (από 2 Ιανουαρίου 1982)
Υπουργείο Εθνικής Αμύνης
Υπουργός Εθνικής Αμύνης: Ανδρέας Παπανδρέου
Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης: Αντώνης Δροσογιάννης
Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης: Γιώργος Πέτσος
Υπουργείο Δικαιοσύνης
Υπουργός Δικαιοσύνης: Ευστάθιος Αλεξανδρής
Υπουργείο Εσωτερικών
Υπουργός Εσωτερικών: Γεώργιος Γεννηματάς
Υφυπουργός Εσωτερικών: Στάθης Παναγούλης (από 29 Οκτωβρίου 1981)
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων
Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Λευτέρης Βερυβάκης
Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Γιώργος Λιάνης
Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Πέτρος Μώραλης
Υπουργείο Οικονομικών
Υπουργός Οικονομικών: Μανόλης Δρεττάκης
Υφυπουργός Οικονομικών: Δημοσθένης Δημοσθενόπουλος
Υφυπουργός Οικονομικών: Δημήτρης Τσοβόλας
Υπουργείο Γεωργίας
Υπουργός Γεωργίας: Κώστας Σημίτης
Υφυπουργός Γεωργίας: Γιώργος Μωραΐτης
Υφυπουργός Γεωργίας: Κωνσταντίνος Αλεξιάδης
Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών:
Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών: Μελίνα Μερκούρη
Υπουργείο Βιομηχανίας και Ενεργείας
Υπουργός Βιομηχανίας και Ενεργείας: Αναστάσιος Πεπονής
Υφυπουργός Βιομηχανίας και Ενεργείας: Δημήτριος Πιτσιώρης
Υπουργείο Εμπορίου
Υπουργός Εμπορίου: Νίκος Ακριτίδης
Υφυπουργός Εμπορίου: Γιάννης Παπασπύρου
Υπουργείο Εργασίας
Υπουργός Εργασίας: Απόστολος Κακλαμάνης
Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών
Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών: Παρασκευάς Αυγερινός
Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών: Μαρία Κυπριωτάκη – Περράκη
Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών: Ρούλα Κακλαμανάκη
Υπουργείο Δημοσίων Έργων
Υπουργός Δημοσίων Έργων: Άκης Τσοχατζόπουλος
Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος:
Υπουργός Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος: Αντώνης Τρίτσης
Υπουργείο Συγκοινωνιών
Υπουργός Συγκοινωνιών: Ευάγγελος Γιαννόπουλος
Υφυπουργός Συγκοινωνιών: Σήφης Βαλυράκης
Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως
Υπουργός Δημοσίας Τάξεως: Γιάννης Σκουλαρίκης
Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας
Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας: Στάθης Γιώτας
Υπουργείο Βορείου Ελλάδος
Υπουργός Βορείου Ελλάδος: Βασίλης Ιντζές
Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου: Ευάγγελος Κουλουμπής
Οι μεταρρυθμίσεις της πρώτης κυβέρνησης Παπανδρέου
Η πρώτη τετραετία της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ σηματοδότησε μία σειρά από μεταρρυθμίσεις που αποτέλεσαν τομή για εκείνη την εποχή. Τον Αύγουστο του 1982, με νόμο αναγνωρίστηκε η Εθνική Αντίσταση και οι αντιστασιακές οργανώσεις, ενώ καταργήθηκαν και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων. Μέχρι τότε οι αντιστασιακές οργανώσεις δεν αναγνωρίζονταν τόσο λόγω της σύνδεσής τους με το ΚΚΕ, όσο και εξαιτίας του ρόλου τους στον Εμφύλιο (1946-1949). Με αυτό τον τρόπο ο Ανδρέας Παπανδρέου πέτυχε την επούλωση των πληγών του Εμφυλίου πολέμου και για την συμφιλίωση των δύο πλευρών.
Παράλληλα Έλληνες κομμουνιστές που διέμεναν σε διάφορες χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης και δεν είχαν ελληνική ιθαγένεια, μπόρεσαν να επιστρέψουν νόμιμα στη χώρα. Υπέρ του νομοσχεδίου είχαν ψηφίσει το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ, ενώ η Νέα Δημοκρατία μετά την σύντομη ομιλία του τότε αρχηγού της Ευάγγελου Αβέρωφ, αποχώρησε από την αίθουσα, πλην του βουλευτή και πρώην πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο οποίος αφού στηλίτευσε τη στάση των «γαλάζιων» βουλευτών, ψήφισε υπέρ της συνολικής αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης.
Παράλληλα καταργήθηκε η Ελληνική Χωροφυλακή και η Αστυνομία Πόλεων, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η της ΕΛ.ΑΣ. Ακόμη σημειώθηκε η αποστρατικοποίηση της κρατικής τηλεόρασης (ΥΕΝΕΔ), κατοχυρώθηκε το δικαίωμα στην εργασία και για τα δύο φύλα με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας.
Επίσης στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του οικογενειακού Δικαίου, καθιερώθηκε ο θεσμός του πολιτικού γάμου, με τον νόμο 1250 του 1982. Μέσω αυτού, καθιστούσε ίσου κύρους τον πολιτικό με τον θρησκευτικό γάμο. Επιπρόσθετα καταργήθηκε η ποινικοποίηση της μοιχείας.
Όπως ανέφερε το σημείωμα που αφορούσε το άρθρο 6 του νόμου 1271/1982 «το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα για τη μοιχεία καταργείται. Δικογραφίες που εκκρεμούν για παραβάσεις του άρθρου 357 του Ποινικού Κώδικα τοποθετούνται στο αρχείο με πράξη του αρμόδιου εισαγγελέα και τα διωκτικά έγγραφα που έχουν εκδοθεί επιστρέφονται ανεκτέλεστα. Οι καταδικαστικές αποφάσεις για μοιχεία που έχουν εκδοθεί μέχρι την ισχύ αυτού του νόμου και οι ποινές που επιβλήθηκαν με αυτές σύμφωνα με το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα διαγράφονται από το ποινικό μητρώο και διατάσσεται η καταστροφή των σχετικών δελτίων».
Ακόμη καθιερώθηκε το συναινετικό διαζύγιο, ενώ καταργήθηκε και ο θεσμός της προίκας με τον νόμο 1329/83. Επεκτάθηκε το δικαίωμα της ψήφου και στους 18χρονους. Σημαντικές ήταν τέλος οι τομές στην εκπαίδευση, με την ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από τα Γυμνάσια στα Λύκεια, τη δημιουργία μεταλυκειακών κέντρων και σχολών του ΟΑΕΔ, και την ίδρυση νέων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (σε Αιγαίο, Ιόνιο και Θεσσαλία). Συν τοις άλλοις όμως καταργήθηκε και το πολυτονικό σύστημα και η μαθητική ποδιά.
Η κατάργηση του πολυτονικού συστήματος έγινε μέσω τροπολογίας που κατατέθηκε αιφνιδιαστικά στη Βουλή τον Ιανουάριο του 1982 με αποτέλεσμα η Νέα Δημοκρατία να αποχωρήσει. Ο εισηγητής Στέφανος Τζουμάκας, για να πείσει το Σώμα να υπερψηφίσει την τροπολογία τόνισε πως όσον αφορά το γλωσσικό μας σύστημα «σήμερα υπάρχουν στη σχολική νεοελληνική γραμματική πέντε γενικοί κανόνες τονισμού, επτά για τον τονισμό των αντωνυμιών και των ονομάτων και πέντε για τα ρήματα. Και όλα αυτά βέβαια με τις εξαιρέσεις τους.
Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει, οι μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου χρειάζονται περίπου 6.000 ώρες, για να διδαχθούν τα πνεύματα και τους τόνους. Η κοινή γνώμη και εκπαιδευτικές οργανώσεις, όπως ΟΛΜΕ, η ΔΟΕ, η ΟΙΕΛΕ, συγγραφείς, γλωσσολόγοι και ιδρύματα συμφωνούν στην καθιέρωση του μονοτονικού. Εφημερίδες των Αθηνών και περιοδικά έχουν εισαγάγει το μονοτονικό, όπως το Έθνος, η Εγνατία της Θεσσαλονίκης, η Ελευθεροτυπία, η Καθημερινή, ο Ταχυδρόμος, το Αντί και το Βήμα, που φιλοξενεί άρθρα στο μονοτονικό».
Την ίδια ώρα καθιερώθηκαν τα ΚΑΠΗ για τα «περήφανα γηρατειά», ενώ η μεγαλύτερη τομή της πρώτης τετραετίας της διακυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου αναμφίβολα είναι η δημιουργία του ΕΣΥ. Η δημιουργία του ΕΣΥ ξεκίνησε από τον Παρασκευά Αυγερινό και υλοποιήθηκε από τον αείμνηστο Γιώργο Γεννηματά. Το άρθρο 1, η γενική αρχή του νόμου 1397/1983, ανέφερε πως «το κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή των υπηρεσιών υγείας στο σύνολο των πολιτών. Οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται ισότιμα σε κάθε πολίτη ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική του κατάσταση μέσα από ενιαίο και αποκεντρωμένο εθνικό σύστημα υγείας». «Πιστεύω στο ΕΣΥ και θα συνεχίσω να το υπερασπίζομαι μέχρι την τελευταία μου πνοή» είχε αναφέρει τότε ο Γιώργος Γεννηματάς.
Στις εκλογές του 1985, ο Ανδρέας Παπανδρέου κέρδισε και πάλι, ενώ ακολούθησαν οι τρεις συνεχόμενες εκλογικές ήττες (δύο το 1989 και μία το 1990), μέχρι να επιστρέψει και πάλι στην εξουσία για τρίτη και τελευταία φορά το 1993. Παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι τον Ιανουάριο του 1996 όταν και παραιτήθηκε για λόγους υγείας και έξι μήνες αργότερα, στις 23 Ιουνίου, πέρασε στην αιωνιότητα.
