Νέο αέρα προσδίσει στη Λέρο το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς προωθεί ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης με αναβίωση και επανάχρηση των ιστορικών κτηρίων στους οικισμούς Λακκί και Λέπιδα. Το ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο που έχει καταρτίσει το υπουργείο στοχεύει στην ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος και της μοναδικής αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του νησιού.
Οδηγός για την υλοποίηση του συγκεκριμένου σχεδίου αποτελούν τα αποτελέσματα ερευνητικού προγράμματος που εκπονήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Η πρόταση αφορά στην ανάδειξη των δύο οικισμών ακολουθώντας ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο μικρής κλίμακας, που συνδυάζει τη δημιουργική σύνθεση του κτηριακού και αστικού αποθέματος με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά και καινοτόμες δραστηριότητες για ήπια τουριστική ανάπτυξη.
Η πολιτιστική και αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Λέρου
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη τόνισε ότι η Λέρος στο σύνολό της, και ειδικότερα οι οικισμοί στο Λακκί και στα Λέπιδα, αποτελούν πρόκληση για ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο μικρής κλίμακας. Το πρότυπο αυτό συνδυάζει την ανάδειξη της πολιτισμικής και ιστορικής παράδοσης του νησιού με καινοτόμες δράσεις για την οικονομική ανάπτυξη των κατοίκων.
Οι οικισμοί Λακκί και Λέπιδα, που έχουν χαρακτηριστεί ιστορικοί τόποι από το Υπουργείο Πολιτισμού, αποτελούν μοναδικό στον ελληνικό χώρο αρχιτεκτονικό σύνολο του Μεσοπολέμου. Το σύνολο συντίθεται από αρχοντικές, αστικές, μοντέρνες κατοικίες, εμπορικά και βιομηχανικά κτήρια, νοσοκομεία και κτήρια εκπαίδευσης με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ιταλικού ρασιοναλισμού.
Ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας των συγκεκριμένων οικισμών διατηρείται ανέπαφος από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Αποτελεί τεκμήριο της εξέλιξης του τόπου, άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία του και τα κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δεδομένα που τον διαμόρφωσαν.
Στόχος του υπουργείου, όταν ανέθεσε το 2021 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο την εκπόνηση του ερευνητικού προγράμματος, ήταν η καταγραφή του κτηριακού πλούτου των οικισμών και η υποβολή προτάσεων για την ανάδειξη της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας τους. Επιπλέον, η προώθηση ολοκληρωμένης στρατηγικής διαχείρισης για τη βιώσιμη ανάπτυξή τους.
Δραστηριότητες για ιστορικούς οικισμούς
Βάσει των αποτελεσμάτων του ερευνητικού προγράμματος, ο διαβαθμισμένος ιστορικός τόπος στο Λακκί και στα Λέπιδα προσφέρεται για την εγκατάσταση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων:
• Ετήσιο τουρισμό που ικανοποιεί εστιασμένο ενδιαφέρον ομάδων όπως αρχιτεκτονικός, πολιτιστικός, ιατρικός, πολεμικός, καταδυτικός, ιστιοπλοϊκός, περιπατητικός, φυσιολατρικός και μαγειρικός τουρισμός
• Σύσταση και λειτουργία σύγχρονου «Ασκληπιείου» με χαρακτήρα διαμονής ή τουριστικού προϊόντος
• Σύσταση σύγχρονης τεχνικής σχολής, μιας «μεσογειακής ακαδημίας» που διασυνδέει την τεχνική και καλλιτεχνική παράδοση
Ανάπτυξη στα Λέπιδα
Η αεροναυτική βάση και τα κτήρια των Βασιλικών Σχολών στα Λέπιδα προσφέρουν κτηριακό απόθεμα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, φορτισμένο με δύσκολες μνήμες. Το απόθεμα ανήκει σε δύο διακριτές ενότητες.
Στην πρώτη ενότητα, όπου συνυπάρχουν μνήμες της αεροναυτικής βάσης και της ψυχιατρικής περιπέτειας, προτείνεται τουριστική ανάπτυξη ειδικού ενδιαφέροντος. Ένα «σύγχρονο Ασκληπιείο» με προοπτικές ετήσιας λειτουργίας και στόχο τη θεραπεία του σώματος και του νου.
Στη δεύτερη ενότητα, όπου συνυπάρχουν οι μεταπολεμικές μνήμες των επαγγελματικών σχολών, της εξορίας και της εγκατάλειψης, προτείνεται σύγχρονη εκπαιδευτική δραστηριότητα. Μια «μεσογειακή ακαδημία», ένα Bauhaus της σύγχρονης εποχής ή δραστηριότητα που ανταποκρίνεται στα εκπαιδευτικά ενδιαφέροντα του Ναυτικού.
Ο δημόσιος χώρος στα Λέπιδα συνδυάζεται με την επανενεργοποίηση των κτηρίων και του περιβάλλοντος χώρου της πρώην αεροναυτικής βάσης και των Βασιλικών Σχολών. Προτείνεται η ανάπτυξη παράλιου μετώπου μεγάλου μήκους που θα επιτρέπει την ανάπτυξη θαλάσσιων δραστηριοτήτων.
Στρατηγική ανάπτυξης στο Λακκί
Στο Λακκί διακρίνονται τρεις ενότητες κτηριακού αποθέματος. Η πρώτη, που είναι η σημαντικότερη από αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής πλευράς, είναι οικιστική και χαρακτηρίζεται από τη συνολική οργάνωση και την επιβίωση σημαντικών κτιρίων του ιταλικού ρασιοναλισμού.
Η δεύτερη είναι νοσηλευτική, με λειτουργικό θεραπευτήριο μεγάλης κλίμακας και ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής. Η τρίτη είναι δυνάμει ναυτική, καθώς αποτελεί μέρος της ναυτικής εγκατάστασης στο νησί, περιλαμβάνοντας κυρίως εγκαταλειμμένα κτήρια μεγάλης κλίμακας.
Η προστασία και ανάδειξη του ιστορικού τόπου στο Λακκί εστιάζει στο κτηριακό απόθεμα και στον δημόσιο χώρο εντός των ορίων προστασίας. Επίσης, στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον εκτός των ορίων του ιστορικού τόπου, στην προοπτική ευρύτερα αναπτυξιακής στρατηγικής.
Προτείνεται η συνολική θεώρηση της χρήσης του δημόσιου χώρου με σχεδιασμό της κυκλοφορίας και της στάθμευσης προς όφελος του πεζού και του ποδήλατου. Η απόδοση του παραλιακού μετώπου στην κύρια χρήση της κοινωνικής δραστηριότητας, με ήπια κυκλοφορία, ανάπλαση πεζοδρομίων και ολοκληρωμένη μέριμνα για τον αστικό εξοπλισμό.
Είναι σημαντικό να ξεκινήσει άμεσα η προστασία και η αποκατάσταση επιλεγμένων κτηρίων, δημόσιων και ιδιωτικών, ώστε να αποτελέσουν πρότυπο καλής πρακτικής. Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η ισορροπία των χρήσεων στον οικισμό, ώστε να περιφρουρηθεί ο οικιστικός χαρακτήρας συγκεκριμένων περιοχών.
