Ο Δεκαπενταύγουστος, ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου, αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές γιορτές της Ορθοδοξίας, αλλά και βαθιά ριζωμένη έκφραση της πίστης και της τέχνης μέσα στους αιώνες. Η Παναγία, μορφή μητρικής στοργής και ελπίδας, ενέπνευσε κορυφαίους καλλιτέχνες να αποτυπώσουν τη θεία παρουσία της σε ανεπανάληπτα έργα. Από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Ραφαήλ και τον Τιτσιάνο έως τον Ντίρερ, τον Γύζη και τον Θεόφιλο, η μορφή της Παναγίας παραμένει πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης, θεολογικής ερμηνείας και διαχρονικού θαυμασμού.
«Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΤΟ ΑΔΡΑΧΤΙ» – ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ
«Η Παναγία με το αδράχτι» (περ. 1501) αποδίδεται στον Λεονάρντο ντα Βίντσι και απεικονίζει την Παναγία με τον μικρό Ιησού, που κρατά ένα αδράχτι. Η τρυφερή αλληλεπίδραση Παναγίας και Ιησού αποδίδεται με φυσικότητα και ψυχολογική ένταση. Ο σταυροειδής άξονας του αδραχτιού παραπέμπει σε σταυρό, προαναγγέλλοντας τη Σταύρωση. Το έργο αντιπροσωπεύει την πρώιμη ώριμη περίοδο του Λεονάρντο και δείχνει την επιρροή του στην Αναγεννησιακή τέχνη. Υπάρχουν δύο εκδοχές, με πιο γνωστή αυτή που φιλοξενείται ιδιωτικά στη Σκωτία. Η αυθεντικότητα του έργου έχει συζητηθεί εκτενώς μεταξύ ειδικών.
«Η ΠΑΝΑΓΊΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ» – ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ
Η «Παναγία των Βράχων» (1483-1485) αποδίδεται ως τίτλος σε δύο πίνακες του Λεονάρντο, εκ των οποίων ο ένας φιλοξενείται στο Μουσείο του Λούβρου και ο άλλος στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Με ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους οι δύο πίνακες διαφέρουν σε ορισμένες λεπτομέρειες – κυρίως, στα χρώματα και την τεχνική. Και οι δύο απεικονίζουν την Παναγία και τον Ιησού βρέφος, με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή σε παιδική ηλικία και έναν
άγγελο. Πρόσωπα διατεταγμένα με γεωμετρική σύνθεση, πέτρες και φυτά με ακριβέστατες λεπτομέρειας σε ένα σύμπαν, που απεικονίζεται ως ένα άριστα οργανωμένο σύστημα, ο Ιταλός ζωγράφος δημιούργησε δύο αριστουργήματα με την τεχνική του «σφουμάτο», που επινόησε ο ίδιος.
«ΠΙΕΤΑ» – ΜΙΧΑΗΛ ΆΓΓΕΛΟΣ
Η «Πιετά» (1499) του Μιχαήλ Άγγελου βρίσκεται στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό και θεωρείται το σημαντικότερο γλυπτό της Αναγέννησης. Αποτυπώνει τη στιγμή που μετά την αποκαθήλωση του νεκρού Χριστού από τον σταυρό τον αγκαλιάζει η Θεοτόκος. Είναι το μόνο έργο που ο Μιχαήλ Άγγελος υπέγραψε. Το γλυπτό του έδειξε τη μοναδική του ικανότητα να μεταφέρει βαθιά συναισθήματα. Και, πράγματι, στην «Πιετά», η θλίψη της Μαρίας είναι αισθητή καθώς κρατά το άψυχο σώμα του Ιησού, αναδεικνύοντας την ικανότητα του Μιχαήλ Άγγελου να προκαλεί βαθιές συναισθηματικές αντιδράσεις μέσω της τέχνης του. Η δημιουργία του έργου πήρε στον Μιχαήλ Άγγελο λιγότερο από δύο χρόνια. Η εκδοχή που παρουσίαζε μέσα από αυτό ήταν πολύ διαφορετική από προηγούμενες αναπαραστάσεις άλλων καλλιτεχνών – παρουσίαζε μια νέα, ήρεμη και αιθέρια Μαρία αντί για μια πενθούσα,
μεγαλύτερη γυναίκα.
«Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΤΟ ΦΙΔΙ» – ΚΑΡΑΒΑΤΖΟ
Ο Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο, γνωστός απλά ως Καραβάτζο, ζωγράφισε κάπου μεταξύ 1605 και 1606, τον περίφημο πίνακα «Η Παναγία με το φίδι», ο οποίος βρίσκεται στην Πινακοθήκη Μποργκέζε της Ρώμης. Έχοντας μία αντισυμβατική ζωή και αρκετά μπλεξίματα με τον νόμο, γύρω στα 1604 του ανατέθηκε να ζωγραφίσει μία Παναγία, έργο που θα αποτελούσε μια πολύ σημαντική ευκαιρία για την καταξίωση κάθε ζωγράφου. Παρ’ όλα αυτά, ο Καραβάτζο επέλεξε να φιλοτεχνήσει το έργο υιοθετώντας μία πλήρως αντισυμβατική προσέγγιση, η οποία χαρακτηρίστηκε ιερόσυλη και ασεβής. Στον πίνακα που παρέδωσε, με τον τίτλο «Η Παναγία με το φίδι», αποτύπωσε την Παναγία ως μία κοινή θνητή, την Αγία Άννα σαν μια άσχημη γερασμένη γυναίκα και τον Χριστό εντελώς γυμνό παρότι δεν ήταν σε βρεφική ηλικία. Το έργο φυσικά απορρίφθηκε εκείνη την εποχή.
«Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕ ΤΟ ΒΡΕΦΟΣ ΜΕ ΤΟ ΑΧΛΑΔΙ» – ΆΛΜΠΡΕΧΤ ΝΤΙΡΕΡ
Το έργο του κορυφαίου Γερμανού καλλιτέχνη της Αναγέννησης χρονολογείται από το 1512. Σήμερα ανήκει στη συλλογή του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη και απεικονίζει την Παναγία καθισμένη ήρεμα, κρατώντας τον Ιησού, ο οποίος αγγίζει ένα αχλάδι – σύμβολο της αγάπης και της λύτρωσης. Η σύνθεση αναδεικνύει την ευλάβεια, τη μητρική τρυφερότητα και τη θεία σχέση. Η ακρίβεια στη χάραξη και η χρήση φωτός/σκιάς αποδεικνύουν τη
δεξιοτεχνία του Ντίρερ. Το έργο συνδυάζειγερμανική ευλάβεια με ιταλική αναγεννησιακή επιρροή, καθιστώντας το σπάνιο δείγμα συνύπαρξης τεχνικής και πνευματικότητας.
«Η ΠΑΝΑΓΊΑ ΤΟΥ ΣΊΞΤΟΥ» – ΡΑΦΑΗΛ
Ο πίνακας «Η Παναγία του Σίξτου» αποτελεί την πιο διάσημη εκδοχή του Ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης, Ραφαέλο Σάντσιο ντα Ουρμπίνο, γνωστoύ ως Ραφαήλ.
Το έργο χρονολογείται μεταξύ 1513-1514 και είναι μία ελαιογραφία η οποία, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, προσδίδει περισσότερο θρησκευτική αξία στο έργο απ’ ό,τι οι πίνακες των άλλων ζωγράφων. Έχοντας περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη Φλωρεντία, ο Ραφαήλ επηρεάστηκε από την τάση της εποχής και κατά καιρούς δημιούργησε αρκετούς πίνακες με θέμα την Παναγία. Ωστόσο, το πιο γνωστό έργο του είναι «Η Παναγία του Σίξτου» με αναμφίβολη χαρακτηριστική λεπτομέρεια τους δύο αγγέλους. Ο συγκεκριμένος πίνακας βρίσκεται στην «Alte Meister Gallerie» στη
Δρέσδη της Γερμανίας.
«Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» – ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ
Ο πίνακας «Ευαγγελισμός» (1596-1600)
του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου αποτυπώνει την ιερή στιγμή του Ευαγγελισμού με το μοναδικό ύφος του, το οποίο χαρακτηρίζεται από επιμήκεις μορφές, ζωηρά χρώματα και μια αίσθηση πνευματικής έντασης. Είναι γνωστός για τη δραματική του σύνθεση και την εκφραστική χρήση του φωτός και της σκιάς και βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών στη Βουδαπέστη. Η σκηνή διαδραματίζεται μέσα σε έναν μεγαλοπρεπή αρχιτεκτονικό χώρο, υποδηλώνοντας το εσωτερικό μιας εκκλησίας ή ενός ιερού θαλάμου. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ, που απεικονίζεται με απλωμένα φτερά και ζωηρά ενδύματα, γονατίζει μπροστά στη Μαρία. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο μορφών μεταδίδει μια αίσθηση σεβασμού και δέους, αποτυπώνοντας τη βαθιά σημασία του μηνύματος που μεταφέρεται.
«Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ» – ΤΙΤΣΙΑΝΟ
Το έργο φιλοτεχνήθηκε από τον Τιτσιάνο το 1516–1518, βρίσκεται στη Βασιλική Σάντα Μαρία Γκλοριόζα ντέι Φράρι στη Βενετία και είναι μία από τις πιο φιλόδοξες και θεαματικές αναγεννησιακές συνθέσεις. Απεικονίζει την Παναγία να ανεβαίνει στον ουρανό, με τους αποστόλους να παρακολουθούν έκθαμβοι και τον Θεό Πατέρα να την υποδέχεται. Η καλλιτεχνική αξία του έγκειται στη δυναμική σύνθεση, το έντονο φως, το χρώμα και την κίνηση, χαρακτηριστικά του βενετσιάνικου μανιερισμού. Η απεικόνιση της ανάληψης της Παναγίας στον ουρανό από τον Τιτσιάνο αντικατοπτρίζει μια περίοδο πνευματικής αφύπνισης και έντονου θρησκευτικού ενθουσιασμού. Το έργο τον καθιέρωσε ως τον κορυφαίο ζωγράφο της Βενετίας και όχι μόνο. «Η Παναγία με το Βρέφος με το αχλάδι» του Άλμπρεχτ Ντίρερ και «Η Παναγία με το αδράχτι» του Ντα Βίντσι «Η Παναγία με το φίδι» του Καραβάτζο και η «Προσκύνηση των Αγγέλων» του Νικόλαου Γύζη Η «Πιετά» του Μιχαήλ Άγγελου και «Ο Ευαγγελισμός» του Ελ Γκρέκο
«ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ» – ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΥΖΗΣ
Από τη Σχολή του Μονάχου ο Νικόλαος Γύζης έχει απεικονίσει την Παναγία με έναν ιδιαίτερα πνευματικό κι εντυπωσιακό τρόπο. Στο έργο του διακρίνουμε μια δραματική όσο κι επιβλητική τονική ζωγραφική, που αποδίδει με αφαιρετικό πλην απόλυτο τρόπο την αλληγορική διαφορά σκότουςφωτός. Ένα πραγματικό αριστούργημα της
σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής είναι το έργο «Προσκύνηση των Αγγέλων» του 1898 όπου η Παναγία κάθεται στον θρόνο, ως Πλατυτέρα με ευδιάκριτο πίσω της τον Σταυρό του μαρτυρίου και δύο φωτεινούς αγγέλους εκατέρωθεν. Η παρουσία του βρέφους-Χριστού ως θείο Φως, καθώς και ο ηττημένος όφις στο κάτω μέρος της σύνθεσης υπερτονίζουν τη μυστικιστική ατμόσφαιρα, ενώ παράλληλα παραπέμπουν στην επιθυμία του Γύζη να αποτυπώσει τον θρίαμβο της Δευτέρας Παρουσίας.
«Η ΠΑΝΑΓΙΑ» – ΘΕΟΦΙΛΟΣ
Το έργο «Η Παναγία» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ δημιουργήθηκε πιθανόν στις αρχές του 20ού αιώνα, κατά την περίοδο της ωριμότητάς του και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Θεόφιλου στη Μυτιλήνη. Η Παναγία αποδίδεται μετωπικά, με μεγάλα εκφραστικά μάτια και το Θείο Βρέφος στην αγκαλιά της, σε ένα ύφος που συνδυάζει λαϊκή τέχνη,
βυζαντινή παράδοση και προσωπικό ύφος. Τα χρώματα είναι ζωντανά, οι μορφές σχηματοποιημένες και το φόντο απλοϊκό, δίνοντας έμφαση στη θρησκευτική κατάνυξη. Το έργο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ελληνικής ναΐφ ζωγραφικής και εκφράζει εκπληκτικά τη λαϊκή ευσέβεια σε όλο της το βάθος και τη συγκινητική απλότητα.
Εφημερίδα Απογευματινή
