Tι είχε προηγηθεί της ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα, που αποτέλεσε και την αφορµή για την ανάδειξη της ελληνικής ανδρείας έναντι ενός ισχυρότερου εχθρού, ώστε τα γεγονότα του 1940 να προκαλέσουν τον θαυµασµό ακόµα και του Χίτλερ;
Ο Μουσολίνι είχε πάρει την απόφασή του για επίθεση στην Ελλάδα 13 µέρες πριν επιδοθεί το ιταλικό τελεσίγραφο στον τότε πρωθυπουργό, Ιωάννη Μεταξά. Την απόφασή του την πήρε κατά τη διάρκεια πολεµικού συµβουλίου που είχε συγκαλέσει στις 15 Οκτωβρίου στο Παλάτσο ντι Βενέτσια. Στο συµβούλιο εκείνο µετείχαν ο Γκαλεάτσο Τσιάνο, γαµβρός του Μουσολίνι και υπουργός των Εξωτερικών, ο επιτελάρχης Μπαντόλιο, ο αρχηγός των ιταλικών στρατευµάτων στην Αλβανία, Σεµπαστιάνο Πράσκα, και ο πολιτικός διοικητής στην Αλβανία, Τζιακοµόνι.
Πώς, όµως, ο Μουσολίνι θα έβρισκε αφορµή για την επίθεση, καθώς η Ελλάδα δεν είχε δώσει κάποια αφορµή; Χρειαζόταν µια προβοκάτσια, την οποία επιµόνως επιζητούσε από τους επιτελείς του ο Ιταλός δικτάτορας. Η προβοκάτσια βρέθηκε και εκδηλώθηκε τρεις µέρες πριν από την επίδοση του τελεσιγράφου προς τη χώρα µας. Για τον σκοπό αυτόν, χρησιµοποιήθηκε το ιταλικό ειδησεογραφικό πρακτορείο «Stefani» που µετέδωσε την εξής ψευδέστατη είδηση: «Βόµβαι εξερράγησαν πλησίον του λιµεναρχείου των Αγίων Σαράντα. Συµµορία έξη ανωνύµων Ελλήνων συνελήφθη εντός του Αλβανικού εδάφους».
Επειδή προφανώς η… αιτιολογία αυτή δεν ήταν επαρκής, χρειάστηκε η εκδήλωση και ενός άλλου επεισοδίου, µε πρωταγωνιστές δήθεν Ελληνες. Υποτίθεται ότι είχε εκδηλωθεί ελληνική επίθεση σε ιταλικό φυλάκιο πλησίον της Κορυτσάς, την οποία, βεβαίως, είχαν πραγµατοποιήσει µεταµφιεσµένοι Ιταλοί µυστικοί πράκτορες.
Η διόραση του Παπάγου
Την εποχή εκείνη αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού ήταν ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος (ο οποίος, ως γνωστόν, µετά τον Πόλεµο και τον Εµφύλιο διετέλεσε και πρωθυπουργός, ηγηθείς του κόµµατος µε τον τίτλο «Ελληνικός Συναγερµός»). Στο βιβλίο του για τα γεγονότα του 1940 ο Παπάγος αναφέρει, µεταξύ άλλων, τα εξής:
«Είχον από του τέλους Αυγούστου 1940 και ως εκ των συνεχών συγκεντρώσεων δυνάµεων, εις τα οποίας προέβαινεν η Ιταλία κατά µήκος των συνόρων µας, επανειληµµένως ζητήσει από την Κυβέρνησιν όπως, επιπλέον της ενισχύσεως των µεγάλων παραµεθορίων µονάδων µας, εις την οποίαν έχοµεν ήδη προβεί, εξουσιοδοτηθώ να κινητοποιήσω την 1ην Μεραρχίαν Πεζικού και συγκεντρώσω αυτήν εις την περιοχήν Καλαµπάκας-Μετσόβου. Η Κυβέρνησις όµως δεν είχε αποδεχθεί την αίτησίν µου και τούτο µη τυχόν και η Ιταλία εθεώρει την κινητοποίησιν αυτήν ως πρόκλησιν.
Από της 15ης Σεπτεµβρίου 1940, που αι ιταλικαί συγκεντρώσεις προσέλαβον την µορφήν τάξεως επιθετικής µάχης εναντίον µας, εζήτησα από τον πρόεδρον του υπουργικού συµβουλίου όπως διαταχθεί η άµεσος κινητοποίησις δύο Σωµάτων Στρατού, του Β’ και του Γ’. Παρουσιάσθην αυτοπροσώπως εις τον πρόεδρον του υπουργικού συµβουλίου και επέµεινα επί της αµέσου ανάγκης όπως γίνουν
δεκταί αι προτάσεις µου.
Ο Πρωθυπουργός (και παρέχω αυτάς τα λεπτοµερείας διά να δείξω πόσον προσεπάθησεν ο Ιωάννης Μεταξάς ν’ αποφύγει την ανάµιξιν της Ελλάδος εις αυτόν τον πόλεµον) ετηλεφώνησε, παρουσία µου, εις τον εν Βερολίνω πρεσβευτήν µας Αλέξανδρον Ραγκαβήν και, αφού του εξέθεσε την κατάστασιν εις τα σύνορά µας και του ετόνισεν ότι εκ της απαντήσεως την οποίαν θα ελάµβανεν εξηρτάτο η παρ’ ηµών λήψις σοβαρών µέτρων αµύνης, του εζήτησε να προσπαθήσει να µάθει αν η Γερµανία ήτο εν γνώσει των απειλητικών προθέσεων και των στρατιωτικών µέτρων τα οποία ελάµβανε η Ιταλία και αν τα ενέκρινε…
…Μετά τινας ώρας ετηλεφώνει (σ.σ.: ο Ραγκαβής) εις τον πρόεδρον του υπουργικού συµβουλίου, πλησίον του οποίου είχα παραµείνει, και του ανεκοίνωσεν ότι, απευθυνθείς εις µίαν ανωτέραν προσωπικότητα του αµέσου περιβάλλοντος του Χίτλερ, έλαβε την απάντησιν ότι ο Χίτλερ δεν θα επέτρεπε ποτέ µίαν επίθεσιν κατά της Ελλάδος… Η προσωπικότης εκείνη επέµεινεν όπως µη ληφθεί στρατιωτικόν µέτρον δυνάµενον να θεωρηθεί υπό της Ιταλίας ως πρόκλησις…
…Απάντησα εις τον πρόεδρον ότι µία τοιαύτη απόφασις ήτο πράγµατι δύσκολος… Πρόσθεσα όµως ότι είναι ενδεχόµενο όλαι αι διαβεβαιώσεις να µην έχουν άλλον σκοπόν παρά να µας αποκοιµίσουν ώστε να αιφνιδιασθώµεν….
…Τα γεγονότα ταχέως έµελλαν να αποδείξουν ότι όλαι αυταί αι γερµανικαί διαβεβαιώσεις δεν έτειναν παρά εις το να διευκολύνουν την εισβολήν εις την χώρα µας. Η Γερµανία ήτο εν γνώσει των προθέσεων της Ιταλίας…».
Πώς ενήργησε ο Μεταξάς
Ο ίδιος ο Μεταξάς θα γράψει στο ηµερολόγιό του για την ηµέρα εκείνη:
«…28 Οκτωβρίου. ∆ευτέρα. Νύχτα στις τρεις µε ξυπνούν. Ο Τραυλός (σ.σ.: ο αρχιφύλακας έξω από το σπίτι του Μεταξά). Ερχεται ο Γκράτσι. – Πόλεµος, Ζητώ αµέσως Νικολούδη, Μαυρουδή (σ.σ.: ο πρώτος ήταν υπουργός Τύπου και Τουρισµού και ο δεύτερος υφυπουργός των Εξωτερικών). – Αναφέρω στον Βασιλέα – Καλώ Πάλαιρετ (σ.σ.: ο Μάικλ Παλαιρέτ ήταν ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα) και ζητώ την βοήθειαν της Αγγλίας. – Κατεβαίνω. Στις 5 (το πρωί) υπουργικόν συµβούλιον. – Ολοι πιστοί και ο Μαυρουδής. – Ολοι πλην Κύρου (σ.σ.: διπλωµατικός, τµηµατάρχης του υπουργείου των Εξωτερικών). – Βασιλεύς – Περιφορά µαζί του. Φανατισµός λαού αφάνταστος – Μάχαι εις τα σύνορα Ηπείρου. – Βοµβαρδισµοί. Σειρήνες. – Αρχίζουµε να τακτοποιούµεθα. Ο Θεός βοηθός…».
Εκδηλώθηκαν, όµως, και τότε, σε αυτές τις κρίσιµες στιγµές, τα πολιτικά πάθη. Ο βενιζελικός Γ. Καφαντάρης θα παρατηρήσει: «Είπε το ΟΧΙ ο µόνος Ελληνας που µπορούσε να πει το ΝΑΙ!».
Αντιθέτως, ο Σεφέρης, µε την ιδιότητα του διπλωµάτη, έχει αναγνωρίσει τον ρόλο του Μεταξά στη σθεναρή στάση της Ελλάδας απέναντι στην Ιταλία. Του αναγνώρισε ότι δεν άκουσε αυτούς που τον περιέβαλαν και που θα ήταν πρόθυµοι να υποκύψουν στο τελεσίγραφο ως ψοφοδεείς. Ο Σεφέρης αναγνωρίζει ότι εκείνη την ηµέρα ο Μεταξάς, µε την απόφασή του να πει «ΟΧΙ», καταργούσε στην ουσία την 4η Αυγούστου. Για να καταλήξει: «Την 28η ο Μεταξάς έβγαινε από το κλειστό περιβάλλον των κολάκων της Πλατείας Συντάγµατος, για να γίνει ένα πρόσωπο στη µεγάλη τραγωδία της Ευρώπης…».
Εφημερίδα «Κυριακάτικη Απογευματινή»
