Οι αλληλεπιδράσεις ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης είναι καλά κατανοητές όσον αφορά την εμπιστοσύνη και τη συντροφικότητα. Ωστόσο, ο ρόλος του δεσμού και των εμπειριών σε τέτοιες σχέσεις δεν είναι απολύτως σαφής. Σε μια νέα ανακάλυψη, ερευνητές από το ιδιωτικό Πανεπιστήμιο Waseda στη συνοικία Σιντζούκου του Τόκιο (Ιαπωνία) σχεδίασαν μια νέα κλίμακα αυτοαναφοράς και τόνισαν τις έννοιες του άγχους δεσμού και της αποφυγής απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη. Η εργασία τους αναμένεται να χρησιμεύσει ως κατευθυντήρια γραμμή για την περαιτέρω διερεύνηση των σχέσεων ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης και την ενσωμάτωση ηθικών παραμέτρων στον σχεδιασμό της.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) είναι πανταχού παρούσα αυτήν την εποχή. Ως αποτέλεσμα, οι αλληλεπιδράσεις ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης γίνονται πιο συχνές και πολύπλοκες, τάση που αναμένεται να επιταχυνθεί σύντομα. Ως εκ τούτου, οι επιστήμονες έχουν καταβάλει αξιοσημείωτες προσπάθειες για να κατανοήσουν καλύτερα τις σχέσεις ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης όσον αφορά την εμπιστοσύνη και τη συντροφικότητα. Ωστόσο, αυτές οι αλληλεπιδράσεις ανθρώπου – μηχανής μπορούν ενδεχομένως να γίνουν κατανοητές και με βάση τις λειτουργίες και τις εμπειρίες που σχετίζονται με τον δεσμό, οι οποίες παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν τις ανθρώπινες διαπροσωπικές σχέσεις.
Σε μια καινοτόμο εργασία, η οποία ενσωματώνει δύο πιλοτικές μελέτες και μία επίσημη μελέτη, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Waseda, συμπεριλαμβανομένων του ερευνητικού συνεργάτη Fan Yang και του καθηγητή Atsushi Oshio από τη Σχολή Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών, χρησιμοποίησε τη θεωρία του δεσμού για να εξετάσει τις σχέσεις ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης. Τα ευρήματά τους δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στο διαδίκτυο, στο περιοδικό «Current Psychology», στις 9 Μαΐου 2025.
Ο Fan Yang εξηγεί το κίνητρο πίσω από την έρευνά τους: «Ως ερευνητές στον τομέα της προσκόλλησης και της κοινωνικής ψυχολογίας, ενδιαφερόμαστε εδώ και καιρό για το πώς οι άνθρωποι σχηματίζουν συναισθηματικούς δεσμούς. Τα τελευταία χρόνια, η γενετική τεχνητή νοημοσύνη, όπως το ChatGPT, έχει γίνει ολοένα και πιο ισχυρή και σοφή, προσφέροντας όχι μόνο πληροφοριακή υποστήριξη αλλά και ένα αίσθημα ασφάλειας.
Αυτά τα χαρακτηριστικά μοιάζουν με αυτό που η θεωρία της προσκόλλησης περιγράφει ως τη βάση για τη δημιουργία ασφαλών σχέσεων. Καθώς οι άνθρωποι αρχίζουν να αλληλεπιδρούν με την τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο για επίλυση προβλημάτων ή μάθηση, αλλά και για συναισθηματική υποστήριξη και συντροφικότητα, η συναισθηματική τους σύνδεση ή η εμπειρία ασφάλειας με την τεχνητή νοημοσύνη απαιτεί προσοχή. Αυτή η έρευνα είναι η προσπάθειά μας να διερευνήσουμε αυτή τη δυνατότητα».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομάδα ανέπτυξε μια νέα κλίμακα αυτοαναφοράς, με την ονομασία «Κλίμακα εμπειριών στις σχέσεις ανθρώπου – τεχνητής νοημοσύνης» (EHARS), για να μετρήσει τις τάσεις που σχετίζονται με την ΤΝ και σχετίζονται με την προσκόλληση. Διαπίστωσαν ότι ορισμένα άτομα αναζητούν συναισθηματική υποστήριξη και καθοδήγηση από την τεχνητή νοημοσύνη, παρόμοια με τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους. Σχεδόν το 75% των συμμετεχόντων στράφηκε στην ΤΝ για συμβουλές, ενώ περίπου το 39% αντιλήφθηκε την τεχνητή νοημοσύνη ως μια συνεχή, αξιόπιστη παρουσία.
Αυτή η μελέτη διαφοροποίησε δύο διαστάσεις της ανθρώπινης προσκόλλησης στην τεχνητή νοημοσύνη: το άγχος και την αποφυγή. Ένα άτομο με υψηλό άγχος προσκόλλησης προς την τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται συναισθηματική επιβεβαίωση και τρέφει φόβο μήπως λάβει ανεπαρκείς απαντήσεις από τις εφαρμογές της. Αντίθετα, μια υψηλή αποφυγή προσκόλλησης στην τεχνητή νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από δυσφορία ως προς την εγγύτητα και μια σταθερή προτίμηση για συναισθηματική απόσταση από την τεχνητή νοημοσύνη.
Ωστόσο, αυτά τα ευρήματα δεν σημαίνουν ότι οι άνθρωποι δημιουργούν επί του παρόντος γνήσιους συναισθηματικούς δεσμούς με την τεχνητή νοημοσύνη. Αντίθετα, η μελέτη καταδεικνύει ότι τα ψυχολογικά πλαίσια που χρησιμοποιούνται για τις ανθρώπινες σχέσεις μπορούν επίσης να ισχύουν για τις αλληλεπιδράσεις ανθρώπου – ΤΝ. Τα παρόντα αποτελέσματα μπορούν να επηρεάσουν τον ηθικό σχεδιασμό των συντρόφων με την ΤΝ και των εργαλείων υποστήριξης ψυχικής υγείας.
Για παράδειγμα, τα chatbots ΤΝ που χρησιμοποιούνται σε παρεμβάσεις μοναξιάς ή σε εφαρμογές θεραπείας θα μπορούσαν να προσαρμοστούν στις συναισθηματικές ανάγκες διαφορετικών χρηστών, παρέχοντας πιο ενσυναισθητικές απαντήσεις για χρήστες με υψηλό άγχος δεσμού ή διατηρώντας σεβαστή απόσταση για χρήστες με τάσεις αποφυγής. Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν επίσης την ανάγκη για διαφάνεια στα συστήματα ΤΝ που προσομοιώνουν συναισθηματικές σχέσεις, όπως οι εφαρμογές ρομαντικής ΤΝ ή τα ρομπότ φροντιστών, για την πρόληψη της συναισθηματικής υπερεξάρτησης ή χειραγώγησης.
Επιπλέον, το προτεινόμενο EHARS (Experiences in Human-AI Relationships Scale) θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από προγραμματιστές ή ψυχολόγους για να αξιολογήσουν τον συναισθηματικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη και να προσαρμόσουν ανάλογα τις στρατηγικές αλληλεπίδρασης με αυτήν.
«Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη ενσωματώνεται ολοένα και περισσότερο στην καθημερινή ζωή, οι άνθρωποι μπορεί να αρχίσουν να αναζητούν όχι μόνο πληροφορίες αλλά και συναισθηματική υποστήριξη από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Η έρευνά μας υπογραμμίζει την ψυχολογική δυναμική πίσω από αυτές τις αλληλεπιδράσεις και προσφέρει εργαλεία για την αξιολόγηση των συναισθηματικών τάσεων προς την τεχνητή νοημοσύνη. Τέλος, προωθεί την καλύτερη κατανόηση του πώς οι άνθρωποι συνδέονται με την τεχνολογία σε κοινωνικό επίπεδο, συμβάλλοντας στην καθοδήγηση πολιτικών και πρακτικών σχεδιασμού που δίνουν προτεραιότητα στην ψυχολογική ευεξία», καταλήγει ο κ. Yang.
Πηγή: ScienceDaily – 2 Ιουνίου 2025 | Ύλη: Πανεπιστήμιο Waseda (Ιαπωνία).
Εφημερίδα Απογευματινή
