Το δίλημμα «Βόρειος Ήπειρος ή Αιγαίο» και η ιταλική και βρετανική πολιτική που ήταν αιτία να χάσουμε οριστικά μια προαιώνια ελληνική περιοχή. Τρεις φορές ο ελληνικός στρατός μπήκε νικηφόρα στη Βόρειο Ήπειρο και τις τρεις φορές αποχώρησε εξαιτίας διπλωματικών πιέσεων. Μια ιστορική καταγραφή γεγονότων που η ελληνική ιστοριογραφία προτιμά να ξεχνά. Γιατί; Ίσως διότι η αποτυχία ποτέ δεν μνημονεύεται, ίσως διότι οι μετέπειτα πολιτικές διαφορές μας μετέτρεψαν ένα καθαρά εθνικό θέμα σε μια ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση.
Το 1908 σε μια τουρκική απογραφή που έγινε στην Ήπειρο, βόρεια και νότια, από τους 500.000 κατοίκους οι 380.000 δήλωσαν Έλληνες χριστιανοί. Το 1914 η Διεθνής Επιτροπή Εθνολογικού Ελέγχου έδωσε επίσημα στοιχεία που καταδείκνυαν τη συντριπτική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου στη Βόρειο Ήπειρο. Η Κορυτσά είχε 12.500 Έλληνες και 3.000 Αλβανούς, η Χειμάρρα και η Μοσχόπολη είχαν μόνο Έλληνες, το Δέλβινο 1.700 Έλληνες και 600 Αλβανούς. Ακόμα και εκεί όπου οι Αλβανοί υπερτερούσαν, οι Έλληνες δεν έπεφταν κάτω από το 35%.
Λογικότατα λοιπόν, στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 ο ελληνικός στρατός χωρίστηκε σε δύο στρατιές. Η πρώτη πήγε προς Θεσσαλονίκη, ενώ η δεύτερη πορεύτηκε στη δυτική πλευρά της Πίνδου. Η στρατιά της Ηπείρου προχώρησε προς βορρά και απελευθέρωσε καθαρά ελληνικές περιοχές, φθάνοντας ως την Κορυτσά. Τον Μάρτιο του 1913 ολόκληρη η Βόρεια Ήπειρος ήταν σε ελληνικά χέρια.
Ήταν η πρώτη από τις τρεις φορές που ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τα ελληνικά αυτά χώματα, όμως και τις τρεις φορές αυτή η ευκαιρία χάθηκε. Τον Δεκέμβριο του 1913 η Αυστροουγγαρία και κυρίως η Ιταλία (που ήταν ο κακός δαίμονας στο Βορειοηπειρωτικό) επέβαλαν την παραχώρηση της Βορείου Ηπείρου στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος που ήταν ιταλικός δορυφόρος. Οι Αγγλογάλλοι μέσα στο πλαίσιο της γενικής διαπραγμάτευσης για το ανατολικό ζήτημα έκαναν το χατίρι των Ιταλών και έθεσαν στην ελληνική κυβέρνηση το ακόλουθο τρομερό δίλημμα: «Διαλέξτε: Θέλετε το Αιγαίο ή τη Βόρεια Ήπειρο;».
Ο Βενιζέλος -λογικά και στρατηγικά σκεπτόμενος- διάλεξε το Αιγαίο. Με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας στο τέλος του 1913 ο ελληνικός στρατός αποχώρησε. Οι Βορειοηπειρώτες, χολωμένοι από την απρόσμενη εξέλιξη, εξεγέρθηκαν με ηγέτη τον Γιώργο Ζωγράφο. Απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο κομμάτι της γης τους, αλλά δίχως ελληνική υποστήριξη αναγκάστηκαν να πάνε σε διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στο Πρωτόκολλο της Κέρκυρας τον Μάιο του 1914. Τότε αναγνωρίστηκαν τα μειονοτικά δικαιώματα των Ελλήνων, που ποτέ δεν εφαρμόστηκαν.
Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ελληνικός στρατός εισέβαλε ξανά στην αναρχούμενη περιοχή και δίχως μάχη την κατέλαβε για δεύτερη φορά. Ο δισταγμός όμως του γερμανόφιλου βασιλιά Κωνσταντίνου να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ έδωσε τη δυνατότητα στους Ιταλούς -με την άδεια της Συμμαχίας- να εγκαταστήσουν στρατεύματα σε όλη τη Βόρεια Ήπειρο ως και τα Ιωάννινα. Ο ελληνικός στρατός, χαμένος μέσα στις αντιπαραθέσεις του εθνικού διχασμού, αποσύρθηκε ξανά. Μόνο όταν ο Βενιζέλος πήρε την εξουσία και μπήκε στον πόλεμο το 1917, κατάφερε τουλάχιστον να αποσυρθούν τα ιταλικά στρατεύματα από τη Νότια Ήπειρο.
Ένα από τα πιο σκοτεινά και αδιευκρίνιστα σημεία της πολιτικής του Βενιζέλου ήταν το 1920, όταν οι Γάλλοι απέσυραν τα στρατεύματα που είχαν στην Κορυτσά και κάλεσαν την Ελλάδα να τους αντικαταστήσει. Ο ελληνικός στρατός ξεκίνησε, αλλά στον δρόμο πήρε διαταγή να γυρίσει πίσω. Κανένας δεν έμαθε το γιατί.
Το 1940, όταν οι Ιταλοί μάς επιτέθηκαν από την ελληνοαλβανική μεθόριο, η Ελλάδα απελευθέρωσε για τρίτη φορά τη Βόρεια Ήπειρο. Ήταν μια εποποιία με χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες θύματα, οι περισσότεροι από τους οποίους έμειναν θαμμένοι εκεί. Κι όμως, ενώ ο στρατός μας νικούσε στο μέτωπο και ο Τσόρτσιλ εξυμνούσε δημοσίως τη γενναιότητά του, διεμήνυε διά της διπλωματικής οδού στον Μεταξά ότι τα αλβανικά σύνορα δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Η πολιτική αυτή ακολουθήθηκε και μετά την απελευθέρωση. Ο δορυφόρος Αλβανία συνέχιζε να θεωρείται χρήσιμος για τους συμμάχους και μια Αλβανία δίχως τη Βόρεια Ήπειρο δεν ήταν βιώσιμη χώρα. Κατόπιν ο δορυφόρος έπεσε σε κομμουνιστικά χέρια και μάλιστα στα πιο απομονωτικά και αυταρχικά. Οι Έλληνες άρχισαν να συρρικνώνονται ραγδαία, κάτι που συνεχίστηκε με τη μεγάλη μετανάστευση μετά την πτώση του καθεστώτος του Χότζα τη δεκαετία του 1990. Τώρα πια κάθε αλλαγή συνόρων θεωρείται ένα απολύτως ουτοπικό σενάριο. Οι ιστορικές ευκαιρίες που χάνονται δεν επανέρχονται.
Εφημερίδα Απογευματινή
