Η οικονομικο-πολιτισμική διάσταση που ενώνει τις χώρες της Άπω Ανατολής και οι χριστιανογενείς εμμονές στην οικονομική και πολιτική στρατηγική της Δύσης. Η πρόσφατη συνάντηση κορυφής του Οργανισμού της Σαγκάης (SCO) στην Τιεντσίν και η στρατιωτική παρέλαση στην πλατεία Τιενανμέν που ακολούθησε, όπου ο Σι Τζινπίνγκ στάθηκε πλάι σε Πούτιν και Κιμ Γιονγκ Ουν, ήταν η τελευταία υπόμνηση του Πεκίνου προς τον υπόλοιπο κόσμο ότι η Κίνα επιδιώκει να θέσει τους δικούς της όρους στο νέο διεθνές σύστημα. Κι αυτό το κάνει βασισμένη σε μια παράδοση την οποία μοιράζεται με ολόκληρη την Άπω Ανατολή, η οποία βασίζεται στην αναζήτηση της αρμονίας, τη σχετικότητα πρακτικών και θέσεων, την ανοχή και την προσαρμοστικότητα στα δεδομένα.
Αντιθέτως, η Δύση αναζητεί «απόλυτες αλήθειες», «τέλεια μοντέλα», και προσπαθεί να τα επιβάλει και εκτός αυτής. Έχουμε λοιπόν και μια κρυφία πολιτισμική διάσταση στη σύγχρονη γεωπολιτική πραγματικότητα η οποία -έστω και μερικώς- εξηγεί μια εν πολλοίς αφύσικη προσέγγιση και συσσωμάτωση χωρών της Ασίας που έχουν σοβαρές διαφορές μεταξύ τους. Η «απόλυτη αλήθεια» και το «ορθό δόγμα» της Δύσης αντιμετωπίζουν τον πραγματισμό και την προσαρμοστικότητα της Ανατολής.
Η ιστορία της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των χωρών της Άπω Ανατολής προσφέρει μια εντυπωσιακή αντίθεση ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Στη Δύση συναντούμε μια βαθιά πολιτισμική εμμονή με το «σωστό δόγμα», είτε πρόκειται για θρησκευτικές, είτε για πολιτικές, είτε για οικονομικές θεωρίες. Αντίθετα, οι χώρες της Ανατολής -από την Ιαπωνία της εποχής της Παλινόρθωσης Μέιτζι έως την Κίνα του Τενγκ Σιαοπίνγκ- επέδειξαν μια αξιοσημείωτη ευελιξία και πραγματισμό, αντιμετωπίζοντας τις θεωρίες ως εργαλεία και όχι σαν απόλυτες αλήθειες.
Αναζήτηση αρμονίας
Η ανατολική παράδοση περιέχει τον πραγματισμό, τη σχετικότητα και την αναζήτηση της αρμονίας. Στην Ανατολή, οι κυρίαρχες παραδόσεις (κομφουκιανισμός, βουδισμός, σιντοϊσμός) δεν αναζήτησαν ποτέ μία απόλυτη αλήθεια. Το ζητούμενο ήταν η ισορροπία, η αρμονία, η σωστή συμπεριφορά στο σωστό πλαίσιο. Η σκέψη ήταν πιο λειτουργική παρά δογματική. Αυτός ο πολιτισμικός κώδικας επέτρεψε στους ηγέτες της Ανατολής όλων των πολιτικών θέσεων και αποχρώσεων να προσεγγίσουν την οικονομική ανάπτυξη όχι ως εφαρμογή μιας θεωρίας, αλλά ως πειραματική διαδικασία, όπου διαφορετικά εργαλεία συνδυάζονται κατά περίπτωση.
Έτσι, όταν ήρθε η ώρα της νεωτερικότητας, οι ανατολικές κοινωνίες δεν έψαξαν να εφαρμόσουν ένα δόγμα, αλλά να βρουν τι δουλεύει. Δεν ακολούθησαν τυφλά φιλελεύθερα ή σοσιαλιστικά μοντέλα, αλλά συνδύασαν στοιχεία τους, ανάλογα με τις περιστάσεις, και τα πάντρεψαν με ιδιαίτερα στοιχεία των κοινωνιών τους, των πολιτικών τους συστημάτων και των πολιτισμών τους, αναζητώντας την επιτυχία στην αγορά.
Η αντίθεση αυτή μεταξύ των ανατολικών και δυτικών κοσμοαντιλήψεων και των οικονομικών και πολιτικών πρακτικών που προέρχονται από αυτές είναι εμφανής και σήμερα. Από τη μία, οι ΗΠΑ και η ΕΕ μιλούν για μια παγκόσμια «σύγκρουση αξιών», για δημοκρατία εναντίον αυταρχισμού. Αντιθέτως, η Κίνα και οι σύμμαχοί της αλλά και οι αντίπαλοί της στην Ανατολή δεν προβάλλουν κάποιο καθολικό μοντέλο. Μιλούν για ανάπτυξη, σταθερότητα και για win-win συνεργασίες.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι πολλές χώρες του παγκόσμιου Νότου βρίσκουν ελκυστικό το ασιατικό μοντέλο. Γιατί δεν τους ασκεί κριτική για τα εσωτερικά τους θέματα και δεν τους επιβάλλει να αλλάξουν τα πολιτικά τους συστήματα. Προσφέρει επενδύσεις, τεχνολογία, υποδομές. Με απλά λόγια: δίνει λύσεις (έστω και απατηλές κάποιες φορές…) χωρίς δόγμα. Η ιστορία της οικονομικής επιτυχίας των χωρών της Άπω Ανατολής δείχνει ότι η επιτυχία δεν έρχεται μέσα από άκαμπτες θεωρίες. Οι ηγέτες που πέτυχαν μεγάλες ανατροπές, από την περίοδο Μέιτζι στην Ιαπωνία μέχρι τον Τενγκ Σιαοπίνγκ στην Κίνα, ήταν εκείνοι που δανείστηκαν ιδέες από παντού και τις προσάρμοσαν στις ανάγκες του έθνους τους.
Η Δύση εξακολουθεί να βλέπει τις ιδεολογίες σαν ορθοδοξίες που πρέπει να γίνουν καθολικές. Αντιθέτως, η Ανατολή βλέπει τις θεωρίες ως εργαλεία που πρέπει να δουλέψουν στην πράξη. Εν κατακλείδι λοιπόν, στον 21ο αιώνα, η σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας δεν είναι μόνο οικονομική ή στρατιωτική. Είναι και σύγκρουση πολιτισμικών παραδόσεων: η μία θέλει να επιβάλει το «σωστό μοντέλο», η άλλη να αποδείξει ποιο μοντέλο λειτουργεί καλύτερα. Ίσως, τελικά, το μάθημα από την Ανατολή είναι απλό αλλά ισχυρό: η πολιτική και η οικονομία πρέπει να υπηρετούν την πραγματικότητα, όχι ένα δόγμα.
*__Από την εκπομπή μας στον Παραπολιτικά 90,1 με τον καθηγητή Γεωπολιτικής της Σχολής Ευελπίδων, Κων/νο Γρίβα
Εφημερίδα Απογευματινή
