Τι θα συμβεί αν ξοδέψουμε δεκαετίες χτίζοντας προηγμένα τηλεσκόπια για να αναζητήσουμε ζωή σε άλλους πλανήτες και να βρεθούμε με άδεια χέρια; Μια πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής ερευνητές του ETH Ζυρίχης, συμπεριλαμβανομένου του αντίστοιχου συγγραφέα και συνεργάτη του Ινστιτούτου SETI, δόκτορα Ντανιέλ Ανγκερχάουζεν, αντιμετώπισε αυτό το ερώτημα, διερευνώντας τι μπορούμε να μάθουμε για τη ζωή στο σύμπαν – ακόμα και αν δεν ανιχνεύσουμε σημάδια ζωής ή κατοικησιμότητας.
Χρησιμοποιώντας προηγμένη στατιστική μοντελοποίηση, η ερευνητική ομάδα προσπάθησε να διερευνήσει πόσους εξωπλανήτες πρέπει να παρατηρήσουν και να κατανοήσουν οι επιστήμονες πριν δηλώσουν ότι η ζωή πέρα από τη Γη είναι είτε κοινή είτε σπάνια. «Ακόμα και μια θετική ανίχνευση θα άλλαζε τα πάντα, αλλά μέχρι τότε πρέπει να βεβαιωθούμε ότι μαθαίνουμε όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά που δεν βρίσκουμε», δήλωσε ο Ανγκερχάουζεν.
Στην επιστήμη μερικές φορές ακόμη και το να μη βρεις κάτι μπορεί να δώσει σημαντικές γνώσεις. Όταν οι επιστήμονες αναζητούν ζωή σε εξωπλανήτες, συχνά εστιάζουν σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως σημάδια νερού ή αερίων όπως το οξυγόνο και το μεθάνιο, που μπορεί να υποδηλώνουν βιολογική δραστηριότητα. Τι συμβαίνει όμως αν οι επιστήμονες δεν βρουν κανένα από αυτά τα χαρακτηριστικά; Μπορούμε ακόμα να μάθουμε κάτι σημαντικό για το πόσο κοινή μπορεί να είναι η ζωή στο σύμπαν;
Αυτή η μελέτη δείχνει ότι αν οι επιστήμονες εξετάσουν 40-80 πλανήτες και δεν βρουν σημάδια ζωής, μπορούν με βεβαιότητα να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι λιγότερο από το 10%-20% των παρόμοιων πλανητών φιλοξενεί ζωή. Ωστόσο, αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο σίγουροι είμαστε για κάθε παρατήρηση. Ένα τέτοιο εύρημα θα επέτρεπε στους επιστήμονες να θέσουν ένα σημαντικό ανώτατο όριο στην επικράτηση της ζωής στο σύμπαν, κάτι που δεν ήταν δυνατό μέχρι σήμερα. Επιπλέον, αν ακόμη και μόνο το 10% των πλανητών στον γαλαξία μας έχει κάποια μορφή ζωής, αυτό θα μπορούσε να είναι 10 δισεκατομμύρια πλανήτες ή περισσότεροι.
«Αυτό το είδος του αποτελέσματος θα ήταν ένα σημείο καμπής», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Ανγκερχάουζεν. «Ακόμα και αν δεν βρούμε ζωή, θα μπορέσουμε επιτέλους να ποσοτικοποιήσουμε πόσο σπάνιοι -ή κοινοί- μπορεί να είναι πραγματικά οι πλανήτες με ανιχνεύσιμες βιοϋπογραφές».
Τα ευρήματα έχουν άμεσες επιπτώσεις για επερχόμενες αποστολές όπως το Παρατηρητήριο Κατοίκων Κόσμων της NASA (HWO) και το Μεγάλο Συμβολόμετρο για Εξωπλανήτες (LIFE) υπό την ηγεσία της Ευρώπης. Αυτές οι αποστολές θα μελετήσουν δεκάδες πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη, μελετώντας τις ατμόσφαιρες των πλανητών για σημάδια νερού, οξυγόνου και ακόμη πιο περίπλοκες βιοϋπογραφές.
Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, ο αριθμός των πλανητών που παρατηρούνται θα είναι αρκετά μεγάλος για να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με την επικράτηση της κατοικησιμότητας και της ζωής στη γαλαξιακή μας γειτονιά. Ωστόσο, η μελέτη επισημαίνει επίσης ότι ακόμη και με προηγμένα εργαλεία αυτές οι έρευνες θα πρέπει να λαμβάνουν προσεκτικά υπόψη τις αβεβαιότητες και τις προκαταλήψεις και να αντλούν πλαίσια για την ποσοτικοποίησή τους, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα αποτελέσματά τους είναι στατιστικά σημαντικά.
Λογιστική για την αβεβαιότητα
Μία βασική ιδέα από τη μελέτη είναι ότι οι αβεβαιότητες σε μεμονωμένες παρατηρήσεις -όπως τα ψευδώς αρνητικά (όταν χάνουμε μια βιοϋπογραφή και τη χαρακτηρίζουμε λανθασμένα ως νεκρό πλανήτη)- μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει πιθανότητα ένα όργανο ανίχνευσης να χάσει μια βιοϋπογραφή, αυτή η αβεβαιότητα περιορίζει πόσο μπορούμε να εμπιστευτούμε οποιοδήποτε συμπέρασμα που βασίζεται σε μηδενικά αποτελέσματα. Ομοίως, αν πολλοί πλανήτες σε μια έρευνα αποδειχθούν ακατάλληλοι για ζωή, αλλά συμπεριλήφθηκαν κατά λάθος, αυτό παραμορφώνει τα ευρήματα.
«Δεν έχει να κάνει μόνο με το πόσους πλανήτες παρατηρούμε. Έχει να κάνει με το πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε στο να δούμε ή να μη δούμε αυτό που ψάχνουμε», είπε ο Ανγκερχάουζεν. «Αν δεν είμαστε προσεκτικοί και έχουμε υπερβολική αυτοπεποίθηση για τις ικανότητές μας να αναγνωρίσουμε τη ζωή, ακόμη και μια μεγάλη έρευνα θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραπλανητικά αποτελέσματα».
Η μελέτη τονίζει ότι η διαμόρφωση των σωστών ερωτήσεων είναι ζωτικής σημασίας για ουσιαστικά αποτελέσματα. Αντί να ρωτάτε γενικά «πόσοι πλανήτες έχουν ζωή;» -μία ερώτηση γεμάτη ασάφεια-, ίσως είναι καλύτερο να θέσουμε πιο συγκεκριμένες και μετρήσιμες ερωτήσεις όπως «ποιο κλάσμα βραχωδών πλανητών στη συντηρητική κατοικήσιμη ζώνη εμφανίζει σαφή σημάδια υδρατμών, μεθανίου και οξυγόνου;». Αυτή η προσέγγιση βοηθά τους ερευνητές να σχεδιάσουν έρευνες που εντοπίζουν ή αποκλείουν με σιγουριά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Ακόμα και αν οι μελλοντικές έρευνες δεν βρουν στοιχεία εξωγήινης ζωής, θα εξακολουθήσουν να παρέχουν πολύτιμες γνώσεις για το πόσο σπάνιες ή κοινές κατοικήσιμες συνθήκες είναι στο σύμπαν. Εξετάζοντας προσεκτικά τις αβεβαιότητες και θέτοντας ακριβείς ερωτήσεις, οι επιστήμονες μπορούν να μετατρέψουν τα μηδενικά αποτελέσματα σε ισχυρά εργαλεία για την κατανόηση της θέσης μας στον κόσμο. Αυτό το έργο χρησιμεύει ως υπενθύμιση ότι η επιστήμη δεν είναι μόνο να βρίσκεις απαντήσεις – είναι επίσης να θέτεις τις σωστές ερωτήσεις και να αγκαλιάζεις την αβεβαιότητα ως μέρος του ταξιδιού.
Πηγή: ScienceDaily, 7 Απριλίου 2025 | Έρευνα: Ινστιτούτο SETI
Εφημερίδα Απογευματινή
