Δύο πρόσφατες εκθέσεις του ΟΗΕ σκιαγραφούν με δραματικούς τόνους την κατάσταση των γυναικών στο Αφγανιστάν υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Η έκθεση του Ειδικού Εισηγητή (A/HRC/59/25) και οι Τελικές Παρατηρήσεις της Επιτροπής CEDAW (CEDAW/C/AFG/CO/4) αποτυπώνουν την πλήρη αποδόμηση των δικαιωμάτων των γυναικών και κοριτσιών, με συστηματικές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.
Μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία το 2021, καταργήθηκε το Σύνταγμα του 2004 και αχρηστεύτηκαν βασικοί νόμοι όπως αυτός για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Οι Ταλιμπάν κυβερνούν μέσω αυθαίρετων διαταγμάτων και θρησκευτικών εθίμων, χωρίς νομική συνοχή ή λογοδοσία. Ένας από τους κύριους μηχανισμούς επιβολής είναι η «Διεύθυνση για την Προώθηση της Αρετής και την Πρόληψη της Κακίας», η οποία λειτουργεί εκτός πλαισίου δικαίου.
Αποκλεισμός των γυναικών από το σύστημα Δικαιοσύνης
Οι γυναίκες έχουν εξαφανιστεί από όλα τα όργανα απονομής δικαιοσύνης. Δικαστίνες, εισαγγελείς και δικηγόροι έχουν απολυθεί, ενώ δεν υπάρχουν πλέον καταγεγραμμένες γυναίκες νομικοί.
Όσες προσπαθούν να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους, αντιμετωπίζουν επιπλέον την υποχρέωση συνοδείας από άντρα συγγενή (mahram), ακόμα και για εμφάνιση σε δικαστήριο.
Θεσμική έμφυλη καταπίεση
Πάνω από 80 διατάγματα περιορίζουν σκληρά τις ελευθερίες των γυναικών: απαγόρευση εκπαίδευσης, εργασίας, κυκλοφορίας χωρίς mahram, υποχρεωτική κάλυψη σώματος και προσώπου. Οι δημόσιες μαστιγώσεις, λιθοβολισμοί και φυλακίσεις για «ηθικά εγκλήματα» είναι συχνά φαινόμενα, με 50 τεκμηριωμένα περιστατικά μαστιγώσεων το διάστημα 2022–2023.
Το δικαστικό σύστημα έχει μετατραπεί σε μηχανισμό καταπίεσης. Αιτήματα για διαζύγιο απορρίπτονται ή συνοδεύονται από εξευτελιστικές απαιτήσεις. Οι γυναίκες που καταγγέλλουν βιασμούς, κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για μοιχεία και να τιμωρηθούν. Η απουσία μηχανισμών προστασίας αφήνει τα θύματα έκθετα στη βία.
Εκπαίδευση: Απαγορευμένη για τις γυναίκες
Από το 2022, τα κορίτσια αποκλείονται από τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, ακόμα και σε ιδιωτικά ιδρύματα. Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί απολύονται μαζικά, ενώ στη θέση της εκπαίδευσης προωθούνται θρησκευτικές σχολές (madrasas) με φονταμενταλιστικό περιεχόμενο.
Οι γυναίκες έχουν εκμηδενιστεί από την πολιτική και δημόσια ζωή. Οι Ταλιμπάν κατάργησαν τις συνταγματικές ποσοστώσεις και διέλυσαν τα νομοθετικά όργανα. Δεν συμμετέχουν σε καμία επίσημη διαπραγμάτευση για το μέλλον της χώρας, παρά τις εκκλήσεις της CEDAW για θεσμική συμμετοχή των γυναικών.
Ο αποκλεισμός δεν είναι μόνο θεσμικός, αλλά και πρακτικός. Η έλλειψη εγγράφων ταυτοποίησης, η φτώχεια, ο φόβος αντιποίνων και το κοινωνικό στίγμα καθιστούν αδύνατη την προσφυγή στη Δικαιοσύνη για πολλές γυναίκες. Η εξάρτηση από άντρες συγγενείς παγιδεύει τις γυναίκες σε βίαιες καταστάσεις.
Εμπορία και εκμετάλλευση: Από θύματα σε διωκόμενες
Το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων έχει καταργηθεί. Οι ποινές μειώθηκαν δραματικά, ενώ τα θύματα συχνά κατηγορούνται τα ίδια για «ηθικά εγκλήματα».
Το κλείσιμο όλων των καταφυγίων αφήνει τις γυναίκες χωρίς καμία προστασία.
Διεθνής ευθύνη και συστάσεις ΟΗΕ
Η CEDAW και ο Ειδικός Εισηγητής ζητούν:
- Άμεση ανάκληση περιοριστικών διαταγμάτων
- Επαναφορά του Νόμου για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών
- Ανασύσταση ανεξάρτητων θεσμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων
- Δημιουργία γυναικείων συμβουλευτικών οργάνων
Η διεθνής κοινότητα καλείται να:
- Τεκμηριώσει παραβιάσεις και αποδώσει ευθύνες
- Παρέχει τεχνική βοήθεια για νομική μεταρρύθμιση
- Εντείνει τη διπλωματική πίεση μέσω κυρώσεων
- Υποστηρίξει τη διασπορά και τις εξόριστες γυναικείες οργανώσεις
Έμφυλο απαρτχάιντ
Οι δύο εκθέσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το ενδεχόμενο «έμφυλου απαρτχάιντ» και συστηματικής δίωξης λόγω φύλου – καταστάσεις που ενδέχεται να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ήδη έξι χώρες έχουν ζητήσει από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να δώσει προτεραιότητα σε τέτοιες υποθέσεις, ενώ άλλες ετοιμάζουν καταγγελίες κατά των Ταλιμπάν.
Παρά τις συνθήκες τρόμου, οι γυναίκες του Αφγανιστάν δεν σιωπούν. Παρέχουν άτυπη νομική υποστήριξη, οργανώνονται στο εξωτερικό, και συνεχίζουν να παλεύουν για τα δικαιώματά τους. Οι εκθέσεις του ΟΗΕ καλούν τη διεθνή κοινότητα να ενισχύσει αυτές τις προσπάθειες.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
