Του ΜΑΡΙΟΥ ΒΕΛΕΝΤΖΑ
Το ράλι τιµών για τον «µαύρο χρυσό» συνεχίζεται µετά την επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν, µε το βαρέλι να φαίνεται ότι θα φτάσει τα 80 δολάρια. Με την απουσία οποιασδήποτε ένδειξης για πιθανή αποκλιµάκωση της νέας κρίσης στη Μέση Ανατολή να εντείνει την ανησυχία των επενδυτών στις αγορές, η ολοένα και µεγαλύτερη πιθανότητα άµεσης στρατιωτικής εµπλοκής των ΗΠΑ αναµένεται να προκαλέσει νέες αναταράξεις.
Ωστόσο, τα πράγµατα στην αγορά πετρελαίου είναι εκ διαµέτρου αντίθετα σε σχέση µε ανάλογες κρίσεις στο παρελθόν, π.χ. τη δεκαετία του 1970 και τη µεγάλη πετρελαϊκή κρίση. Η εξάρτηση του παγκόσµιου ΑΕΠ από τον «µαύρο χρυσό» γίνεται ολοένα και µικρότερη, καθώς στο ενεργειακό µίγµα παίρνουν µεγαλύτεροχώρο άλλες µορφές ενέργειας. Επίσης, οι ΗΠΑ έχουν πάψει εδώ και χρόνια να είναι δέσµιες των διαθέσεων του ΟΠΕΚ, αποτελώντας βασική εξαγωγική πετρελαϊκή χώρα (ας όψεται το σχιστολιθικό πετρέλαιο).
Εξού και τα σενάρια που είχαν κάνει την εµφάνισή τους στον πρώτο γύρο της σύγκρουσης Ιράν – Ισραήλ το 2024, για εκτόξευση του βαρελιού στα 100 δολάρια, δεν δείχνουν να επιβεβαιώνονται. Μετά το πρόσκαιρο άλµα στις τιµές, την πρώτη εβδοµάδα του πολέµου στη Μέση Ανατολή, το πετρέλαιο Brent κινείται στη ζώνη των 77 δολαρίων, την ώρα που το αµερικανικό αργό βρίσκεται στα 76 δολάρια το βαρέλι. Αναλυτές εκτιµούν ότι οι τιµές στο βαρέλι βρίσκονται κοντά στην κορυφή τους, µε πολλούς επενδυτές να εκµεταλλεύονται τα υψηλά για να πουλήσουν, κυρίως λόγω των φόβων για ενδεχόµενο κλείσιµο των Στενών του Ορµούζ από το Ιράν, στην περίπτωση που η κατάσταση ξεφύγει. Από το συγκεκριµένο θαλάσσιο πέρασµα διέρχεται το 20% της παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου.
Φόκους στην τιµή
Σε δηµοσίευµά τους οι «Financial Times» επισηµαίνουν ότι οι αγορές -όπως συνηθίζουν- επικεντρώνονται σε ό,τι µπορούν να µετρήσουν πιο εύκολα, δηλαδή στην τιµή του πετρελαίου. Ωστόσο, όπως έχει επιβεβαιωθεί στην πράξη, οι µεγάλες και διαρκείς µεταβολές δεν προκαλούνται τόσο από γεωπολιτικές εντάσεις όσο από µακροοικονοµικές και γεωοικονοµικές συνθήκες -µε εξαίρεση την περίπτωση της Ουκρανίας. Τη συγκεκριµένη θέση εκφράζει και ο «Economist», ο οποίος µάλιστα κάνει λόγο για την αγορά που «τίποτα δεν συµβαίνει ποτέ», υπογραµµίζοντας ότι στις 13 Ιουνίου, όταν άρχισαν να πέφτουν οι βόµβες, τα συµβόλαια µελλοντικής εκπλήρωσης του S&P 500 υποχώρησαν κατά 1,6%. Καθώς, όµως, περνούσαν οι ώρες, η Wall Street ανέβαινε σταθερά.
Πλέον, ο γενικός δείκτης έχει ανακάµψει πέριξ των 6.000 µονάδων, µια ανάσα µακριά από το ιστορικό υψηλό του. Από το λυκαυγές του 21ου αιώνα οι αλλαγές στην παγκόσµια οικονοµία αµβλύνουν τα γεγονότα που κάποτε θα προκαλούσαν αναταραχή. Το πετρελαϊκό σοκ του 1973 και η έναρξη του πολέµου στον Κόλπο το 1990 είχαν αµφότερα διαρκή αντίκτυπο στα χρηµατιστήρια. Σήµερα, ωστόσο, η Αµερική είναι εξαγωγέας ενέργειας λόγω της επανάστασης του σχιστόλιθου.
Η σηµερινή κρίση µεταξύ Ιράν και Ισραήλ διαφέρει ριζικά από τον πόλεµο στην Ουκρανία. Το 2022 η Ρωσία ήταν βασικός παγκόσµιος προµηθευτής ενέργειας, σε αντίθεση µε το Ιράν. Η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο οδήγησε σε σηµαντικές ανακατατάξεις στις παγκόσµιες εφοδιαστικές αλυσίδες. Επίσης, την περίοδο εκείνη η παγκόσµια οικονοµία ήταν σε φάση ανάπτυξης, µετά την πανδηµία COVID, ενισχύοντας τη ζήτηση για ενέργεια. Τρία χρόνια µετά, αυτά δεν ισχύουν σήµερα. Η παγκόσµια οικονοµία έχει κατεβάσει ταχύτητα, µε το 90% του ιρανικού πετρελαίου να πηγαίνει σε διυλιστήρια στην Κίνα.
Γεωπολιτικό ντόµινο
Και οι δύο αναλύσεις, πάντως, επικεντρώνονται στο γεγονός ότι τα γεωπολιτικά επεισόδια µπορεί συχνά να επηρεάζουν βραχυπρόθεσµα την τιµή του πετρελαίου, ωστόσο η κατεύθυνση της επίδρασης αυτής δεν είναι πάντα προβλέψιµη. Το 2003, όταν οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής µπήκαν στο Ιράκ, η τιµή του πετρελαίου έπεσε, πριν αρχίσει να ανεβαίνει.
Σε γενικές γραµµές, οι κρίσεις στη Μέση Ανατολή που επηρεάζουν την παραγωγή ή τις εξαγωγές πετρελαίου οδηγούν σε αύξηση τιµών. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγµα ήταν το 2019, όταν ιρανικά drones έπληξαν κρίσιµες πετρελαϊκές υποδοµές στη Σαουδική Αραβία, προκαλώντας προσωρινή διακοπή λειτουργίας και σηµαντική επίδραση στην παγκόσµια προσφορά.
Κάτι ανάλογο παρατηρήθηκε και το 2023, όταν η επίθεση της «Χαµάς» στο Ισραήλ, µε τις σφαγές στα κιµπούτς και το λουτρό αίµατος στο µουσικό φεστιβάλ της ερήµου, προκάλεσε αρχικά µεγάλη άνοδο στις τιµές, λόγω φόβων για ευρύτερη περιφερειακή ανάφλεξη, οι οποίοι όµως τελικά δεν επαληθεύθηκαν.
Σε αυτήν τη φάση της µακροχρόνιας αντιπαράθεσης µεταξύ Ιράν και Ισραήλ, τα γεγονότα που συνέβησαν την προηγούµενη εβδοµάδα µοιάζουν να είναι ποιοτικά διαφορετικά. Παρά το γεγονός ότι οι προβλέψεις δεν δείχνουν έντονη άνοδο στις τιµές του πετρελαίου, υπάρχουν σηµαντικές µεταβλητές που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Στην περίπτωση που το Ισραήλ, αντιδρώντας στις επιθέσεις που δέχεται (π.χ. βοµβαρδισµός νοσοκοµείου στην Μπερ Σεβά), πλήξει τις βασικές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις του Ιράν στο νησί Kharg (σ.σ. µέχρι τώρα οι επιθέσεις στόχευαν κυρίως την εσωτερική πετρελαϊκή υποδοµή), τότε η Τεχεράνη δεν αποκλείεται να επιλέξει να απαντήσει πιο δυναµικά, κλείνοντας τα Στενά του Ορµούζ ή βοµβαρδίζοντας διυλιστήρια γειτονικών κρατών, όπως έκανε το 2019. Μια τέτοια εξέλιξη θα µπορούσε να οδηγήσει σε ευρύτερη στρατιωτική σύρραξη.
Εφημερίδα «Κυριακάτικη Απογευματινή»
